Με ανδρεία, πίστη και λογική: το νόημα του 1940

Συνηθίζεται σε λόγους εθνικών επετείων η υπερβολή αντί της πραγματικότητας, όμως ο σημερινός λιτός λόγος δεν θα το πράξει. Απλούστατα διότι στα γεγονότα του 1940 -41 η υπερβολή ωχριά μπροστά στην πραγματικότητα.

Επιλέχτηκε εδώ η 28η Οκτωβρίου να εξεταστεί μέσα από το δίπολο λογιστικόν –θυμοειδές ή άλλως λογική -ψυχή. Διττή είναι και η σημερινή υπόσταση της σημερινής εορτής: δεν είναι μόνο πολιτικής (και στρατιωτικής) φύσεως, αλλά και θρησκευτικής. Τιμούμε την άρνηση της χώρας μας να υποταχτεί στις αξιώσεις του Άξονα και παράλληλα την πρόνοια της Παναγίας να σκεπάσει το λαό με το ωμοφόριό της, η εορτή της Αγίας Σκέπης της Υπεραγίας Θεοτόκου, μία εμπειρική έκφανση της Θείας Οικονομίας.

Η επίκληση του Λόγου από τους αγωνιστές της εποχής ήταν κι αυτή εμπειρική: έγραφε από το Αλβανικό Μέτωπο σε γράμμα του ο ιεροκήρυκας της Ιεράς Μητρόπολης Γρεβενών Ιωακείμ Λιούλιας, λοχαγός –στρατιωτικός ιερέας στον πόλεμο με τους Ιταλούς και τους Γερμανούς εμπνεόμενος από τον Ακάθιστο Ύμνο, από το «Χαίρε, δι' ης εγείρονται τρόπαια. χαίρε, δι' ης εχθροί καταπίπτουσι».

η Θεοτόκος τώρα γίνεται η ΥΠΕΡΜΑΧΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ … και διδάσκει για μία ακόμη φορά εις όλον τον κόσμον ότι το πνεύμα νικά την ύλην, ότι η ψυχή συντρίβει τας μηχανάς.

Το θάρρος λοιπόν και η ελπίδα, τα οποία πηγάζουν από τη θρησκευτική πίστη, ήταν στοιχεία που συνείχαν το νικηφόρο αγώνα των Ελλήνων αξιωματικών και στρατιωτών στο μέτωπο του 1940 -41. Διότι η πραγμάτωση των σχεδίων μάχης, όσο άριστα κι αν είχαν σχεδιαστεί, θα έμεναν ανεκτέλεστες επιθυμίες στα χαρτιά χωρίς την ύπαρξη του θάρρους και της ελπίδας.

Όπως πηγές της εποχής μας πληροφορούν:

Χαρακτηριστικόν της περιφρονήσεως προς τον θάνατον των στρατιωτών του Ταγ/τος τούτου είναι ότι ευρισκόμενον προ φωλεών πολ/λων οργανωμένων και πλήρων Πυρ/κών επετίθεντο δια της λόγχης και ελόγχιζον τους αμυνομένους εντός των φωλεών τούτων.

Πράγματι από τις πρώτες ημέρες του πολέμου οι Έλληνες κινήθηκαν «δια της λόγχης» όπως αναφέρεται στη στρατιωτική ορολογία, δηλαδή ορμούσαν επάνω στους Ιταλούς με την ξιφολόγχη μπροστά στο όπλο τους. Να γιατί η πραγματικότητα αναδεικνύεται ανώτερη της υπερβολής με μία απλή ανάγνωση ημερολογίων στρατιωτικών μονάδων όπου συναντά κανείς όχι μία, αλλά πολλές φορές την εκπληκτική έκφραση «δια της λόγχης».

Τα κίνητρα της καταπληκτικής ανδρείας ήταν λοιπόν η «ψυχή», το «πνεύμα», η πίστη, η εμπειρία της «σκέπης», το θυμοειδές που αναφέρθηκε στην αρχή. Και την ανδρεία αυτή ενέπνεαν αλυσιδωτά στους στρατιώτες της πρώτης γραμμής οι αξιωματικοί τους, λαϊκοί και κληρικοί. Κληρικοί που ανέκαθεν διέπρεπαν στους αγώνες του Έθνους σαν το Δημήτριο το Νεομάρτυρα εκ Σαμαρίνης που «από τα μάτια του … έβγαιναν σπίθες» όπως γράφει ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Γρεβενών.

Το έτερο σκέλος του διπόλου ήταν το λογιστικόν, η λογική, ο σχεδιασμός δηλαδή απόκρουσης των εισβολέων. Ήταν ευτύχημα για τη χώρα μας που ηνίοχος του άρματος, το οποίο επέπρωτο να αναμετρηθεί με το αντίστοιχο ιταλικό ήταν ένας οξύνους περί των πολεμικών άνδρας, ο Ιωάννης Μεταξάς, αξιωματικός του Μηχανικού με επιτελική πείρα από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Θεωρώντας ότι «ο κύριος της θαλάσσης ήτανε και κύριος της Ευρώπης, ήτανε και κύριος του Κόσμου» είχε επιλέξει να ταχθεί με το μέρος των Συμμάχων.

Αυτό ήταν το θεωρητικό μέρος του προβλήματος. Στην πράξη ο Μεταξάς προσανατόλισε σοβαρά τη χώρα για πόλεμο μόλις ανέλαβε την αρχή. Διπλασίασε τις στρατιωτικές δαπάνες, έδωσε βαρύτητα στις μεταφορές και την επιμελητεία, πύκνωσε τις ασκήσεις μάχης όπου συμμετείχαν για πρώτη φορά και στρατιώτες. Συγκρότησε μεγάλες μονάδες Πυροβολικού, Ιππικού και τάγματα Μηχανικού. Καλυτέρεψε τον ιματισμό και τα άρβυλα του Στρατού. Έδειξε πρόνοια για επάρκεια τροφίμων και κατασκεύασε οχυρά στη μεθόριο της Βουλγαρίας.

Έχοντας ετοιμάσει τρία σχέδια μάχης, ο Στρατός του Έθνους περίμενε με τόλμη την ιταλική επίθεση. Υποχώρησε στο Νότιο Μέτωπο, αμύνθηκε στο Κεντρικό κι επιτέθηκε στο Βόρειο Μέτωπο όπου έλαβαν μέρος στρατιωτικές μονάδες του τότε νομού Κοζάνης. Οι Ιταλοί άρχισαν να παραδίδονται και να υποχωρούν συνεχώς με αποτέλεσμα ο Στρατός μας να φθάσει νικηφόρος δεκάδες χιλιόμετρα μέσα στην Αλβανία.

Την άνοιξη του 1941 επιτέθηκαν στη χώρα και οι αήττητοι ως τότε Γερμανοί, που είχαν καταβάλλει τη μισή Ευρώπη. Παρά πάσαν λογικήν, αλλά με περισσή πίστη και ανδρεία -«ο Θεός και το Δίκαιον είναι μεθ’ ημών» έλεγε ένας διοικητής συντάγματος της Δυτικής Μακεδονίας στους στρατιώτες του- ο Ελληνικός Στρατός τους υποδέχτηκε με πυρά. Αντιμετωπίζοντας όμως Ιταλούς και Γερμανούς σε έναν διμέτωπο αγώνα με ελάχιστη, εικονική μάλλον, συμμαχική βοήθεια η χώρα μας δεν είχε προοπτικές επιτυχίας. Πολέμησε μέχρι την τελευταία στιγμή σκληρότατα, γι αυτό έπεσαν στη μάχη 14.000 αξιωματικοί και στρατιώτες ξέχωρα οι πολίτες.

Ο πόλεμος δεν τελείωσε ακόμα όσον αφορά στο ζήτημα της μνήμης. Στα αλβανικά βουνά αναζητούνται ακόμη να ταφούν σε κοιμητήρια 8.000 περίπου πεσόντες Έλληνες στρατιώτες και αξιωματικοί. Ακόμη ο «αγώνας ενάντια στις ηθικές και αξιακές εκπτώσεις» δεν θα σταματήσει ποτέ. Άρα το παράδειγμα όσων αγωνίστηκαν το 1940 -41, αξιωματικοί, στρατιώτες και πολίτες με ανδρεία, πίστη και λογική θα υπάρχει πάντα μπροστά μας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Διαμαντοπούλου Άννα, Μήνυμα για την 28η Οκτωβρίου, http://www.diamantopoulou.gr/, 2009

Δορδανάς Στράτος, Καλλιανιώτης Θανάσης, Μιχαηλίδης Ιάκωβος (επιμ.), Η Φλώρινα στο Έπος του Σαράντα: Ιστορία των Σιδηρών Συνταγμάτων της, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Univercity Studio Press, Θεσσαλονίκη 2008

Ηλιάδη Ιωάννα, Τιμούν 8.000 ήρωες του αλβανικού μετώπου... , http://www.ethnos.gr/, 2009

Καλλιανιώτης Θανάσης, «Η Ελλάδα κατά την περίοδο 1940 -1941», Εμείς οι Έλληνες, πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας, Από την Μικρασιατική Καταστροφή στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Κατοχή, τ. Β΄, Σκάι, Αθήνα 2008, 54-88

Οι νεκροί του Στρατού Ξηράς κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου μέσα από τα αρχεία της ΔΙΣ, http://www.scribd.com/, 2009

Παπατζανάκης Γεώργιος, Η Εορτή της Αγίας Σκέπης της Υπεραγίας Θεοτόκου και ο συνεορτασμός με την Εθνική Επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, http://www.egolpio.com/, 2009

Πολιτεία του Πλάτωνα, http://el.wikipedia.org/, 2009

Σιγάλας Σέργιος, Οι τρεις Άγιοι των Γρεβενών, Νικάνωρ Όσιος, Δημήτριος ο Νέος εκ Σαμαρίνης, Γεώργιος ο Νεομάρτυς εκ Τσουρχλίου, Ιερά Μητρόπολις Γρεβενών, Γρεβενά χ.χ.
Σιώζος Γεώργιος, Αρχιμανδρίτης Ιωακείμ Αθ. Λιούλιας, 1911 –1943, Ο Δυτικομακεδόνας Εθνομάρτυρας, Πολιτιστικός Σύλλογος Κρόκου «Ιωακείμ Λιούλιας» και Ν.Α. Κοζάνης, Κοζάνη 2000

Ομιλία που γράφτηκε από το Θανάση Καλλιανιώτη για να εκφωνηθεί την 28η Οκτωβρίου 2009 στο Μητροπολιτικό Ναό των Γρεβενών. Δυστυχώς η διαπρύσια επιθυμία δεν πραγματοποιήθηκε, λόγω τυχούσης ασυγχρονίας προγράμματος και δοξολογίας.

Ήτοι: σύμφωνα με το πρόγραμμα της Νομαρχίας η δοξολογία άρχιζε 10:30΄. Ο γράφων προσήλθε στο ναό στις 10:25΄, αλλά, επειδή η δοξολογία είχε αρχίσει νωρίτερα, πρόλαβε μόνο να πάρει αντίδωρο.

Φύση παρά τσιμέντο: το νέο Πολιτιστικό Κέντρο της Αιανής

Αρχές δειλινής μουσικής παράστασης κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών εορτών που αφειδώς χρηματοδοτεί ο Δήμος Αιανής. Οι ελάχιστοι θεατές δηλώνουν εν μέρει την προτίμηση των κατοίκων στα κλαρίνα κι εν πολλοίς την επιπολάζουσα ολιγανθρωπία της υπαίθρου

Το φθινόπωρο του 2007 ο Δήμος Αιανής έλαβε το βραβείο της «Ομορφότερης Πλατείας και Πεζοδρόμου» για το κεντρικό πάρκο του χωριού: «είναι ένας υποδειγματικός χώρος πρασίνου … με απώτερο στόχο την απόλαυσή του τόσο από τους κατοίκους, όσο και τους επισκέπτες της Αιανής» σύμφωνα με όσα μας παρέδωσε το Γραφείο Τύπου του Δήμου.[1]

Αυτός ο «υποδειγματικός χώρος πρασίνου» αρχίζει όμως να ελαττώνεται, πρώτα με τη δημιουργία χώρου στάθμευσης αυτοκινήτων κι έπειτα με κάτι πολύ μεγαλύτερο: σχετικά πρόσφατα, τον Ιούλιο του 2009, το Δημοτικό Συμβούλιο Αιανής συζήτησε και συμφώνησε για την ανέγερση «Πολιτιστικού Κέντρου Αιανής».[2] Το ζήτημα όμως άρχισε να προετοιμάζεται «εδώ και δύο χρόνια», κατά τα προλεγόμενα του Δημάρχου σε ροκ συναυλία την 21η Αυγούστου 2009. «Θα είναι μακεδονικού στιλ…, θα συνδυάζεται απόλυτα με το χώρο γύρω από το πάρκο…, θα είναι 1236 τμ» και θα κτιστεί βόρεια της Παναγίας κατέληξε ο ίδιος.[3] Το

κόστος του αγγίζει τα δυόμισι εκατομμύρια ευρώ.[4]

Αυτό που δεν αναφέρθηκε είναι πως θα είναι το τέταρτο κατά σειράν δημόσιο οικοδόμημα αυτής της μορφής! Εδώ και δεκαετίες υπάρχει ήδη ένα «Πνευματικό Κέντρο Αιανής»[5] και πρόσφατα μία «αίθουσα τέχνης».[6] Καθώς ο πολιτισμός ελλείπει στους δύο ορόφους του Πνευματικού Κέντρου στεγάζεται το νυν Δημαρχείο εκτός από μία αίθουσα που αφέθηκε σε ολιγομελή τοπικό σύλλογο όπου κυρίως διδάσκονται χοροί των Μέσων Χρόνων.

Δίπλα στο Πνευματικό Κέντρο (δηλαδή το σημερινό Δημαρχείο) στέκει ένα ακόμη δημόσιο οικοδόμημα. Εκεί στεγάζεται η ΔΕΑΤΠΑ, κλάδος του Δήμου Αιανής. Πολύ κοντά τους ορθώνεται έτερο σχετικό, λεγόμενο «κτίριο Leader» όπου προσεχώς κανονίζεται να διεξαχθούν μαθήματα αγιογραφίας[7] -παλαιότερα ήταν Παιδικός Σταθμός, ενώ γνώρισε κι

άλλες χρήσεις.

Λεπτομέρεια του πάρκου Αιανής. Μπροστά κάτω διακρίνεται ο χώρος όπου θα στηθεί το νέο «Πολιτιστικό Κέντρο» της Αιανής. Στο κέντρο της στέκει ο βυζαντινός ναός της Παναγίας. Πίσω από το ιερό φαίνεται το παλαιό «Πνευματικό Κέντρο» του ιδίου χωριού

Οι αντιρρήσεις
Δύο είναι οι ενστάσεις μας, των μονίμων κατοίκων: ο τόπος κατασκευής και η χρησιμότητα ενός ακόμη (τετάρτου) Πολιτιστικού ή ΔΕΑΤΠΑ ή Leader ή Πνευματικού Κέντρου.
Να γιατί: παλαιότερα στον ίδιο περίπου χώρο υπήρχε ένας σχεδόν παρθένος σε βλάστηση και με φυσικές ανάβρες σχολικός κήπος, δημιούργημα ενός ανθρώπου, του δασκάλου Κωνσταντίνου Σιαμπανόπουλου.[8] Για την κατασκευή του ο ρομαντικός αυτός πολεμιστής έδωσε μάχες για να πείσει τους ιδιοκτήτες εδαφών να τα παραχωρήσουν προς όφελος όλων. Άνοιξε έτσι ο χώρος. Σήμερα εκεί βρίσκεται το κεντρικό πάρκο του χωριού που ενθουσιάζει αρκετούς από τους επισκέπτες του -θα μπορούσε να γίνει περισσότερο λειτουργικό κι εντυπωσιακό.

Στο θέμα μας τώρα: ο Δήμαρχος και το Συμβούλιό του αποφάσισαν στον ίδιο χώρο να κατασκευάσουν ένα πανάκριβο, κυκλώπειο κτίριο δίπλα στο βυζαντινό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ανάμεσα στο πάρκο και την πλατεία, και σε χώρο που επί έτη αφήνουν επίτηδες αφρόντιστο. Το γιγάντιο αυτό κτίριο θα προκαλέσει τις εξής παρενέργειες:

α) θα κλείσει την αναπνοή του βυζαντινού ναού - το «μακεδονικό στιλ» που επικαλούνται (ποιο ακριβώς είναι αυτό;) θεωρείται ξένο τόσο προς τον κοντινό ναό όσο κι ως προς την αρχιτεκτονική εικόνα του χωριού.

β) ο όγκος του θα διακόψει τη συνέχεια πλατείας και πάρκου, ακολούθως και ο αυτοκινητόδρομος που λέγεται ότι θα σχεδιαστεί για την πρόσβαση εις βάρος του παρακείμενου καλντεριμιού που κάποτε υπήρχαν γνώμες να πεζοδρομηθεί.

γ) το νέο κτίριο θα καταλάβει σημαντικό μέρος του πάρκου, μέρος που με καλή σκέψη κι ελάχιστη θέληση θα μπορούσε να γίνει μία παιδική χαρά πανελληνίου φήμης –οι δυο ήδη υπάρχουσες λογίζονται από απλοϊκές έως απλούστατες.

Αν τώρα το νέο αυτό Πνευματικό ή Πολιτιστικό Κέντρο κατασκευαζόταν έξω από την Αιανή (όπως το παρόμοιο -ανενεργό- της Καισαρειάς), κοντά στο -επίσης ανενεργό- γήπεδο, π.χ. ή στο Μουσείο ή σε κάποιο μαχαλά του χωριού, πάλι δεν θα συμφωνούσαμε για δύο λόγους. Πρώτον: η πολιτισμική πρόοδος δεν είναι ζήτημα κτιρίων, αυτά ήδη πλεονάζουν, και πληρωμένων επισκέψεων μουσικών σχημάτων, αλλά δόκιμων κατευθύνσεων. Δεύτερον: ο πληθυσμός του χωριού μειώνεται κάθε χρόνο –μία απλή απαρίθμηση των μαθητών του Δημοτικού θα έδειχνε παραστατικά την κατιούσα οπότε κάθε σκέψη για ωδεία, πινακοθήκες κλπ μόνο στο στάδιο των οραμάτων μπορεί να αθληθεί.

Το ερώτημα γιατί ο Δήμαρχος και οι Δημοτικοί Σύμβουλοι προχωρούν στην ίδρυση ενός ακόμη Πνευματικο -Πολιτιστικού Κέντρου δεν είναι δύσκολο να απαντηθεί. Ένας από τους λόγους της επιμονής είναι οι διαφορετικές των προσλήψεις: προσέρχονται στο χωριό ως ημερήσιοι επισκέπτες και το βράδυ επιστρέφουν στην πόλη της Κοζάνης όπου κατά πλειονότητα κατοικούν. Στη σκέψη τους κυριαρχούν οι εικόνες της πόλης κι όχι του χωριού. Αυτό ανιχνεύεται στην εντεινόμενη προσπάθειά τους να μετατρέψουν το χωριό σε πόλη: κατασκευάζουν σαλίγκαρους στα σταυροδρόμια, χώρους στάθμευσης πολλούς κι άλλα συναφή.

Οι πολλαπλοί σύλλογοι του χωριού που προβάλλονται ότι αναζητούν στέγη στην ουσία αποτελούνται από τα ίδια πρόσωπα, που δεν ξεπερνούν τις δύο δεκάδες. Η έντονη κίνηση που φαίνεται να έχει το χωριό κάθε Αύγουστο, είναι επειδή έρχονται οι φοιτητές ή κάτοικοι των πόλεων προς ωριαία αναψυχή. Έπειτα φεύγουν.

Επιλεγόμενα
Υπάρχει λύση; Το πρώτο ζήτημα που αναφέρθηκε, δηλαδή το χάραγμα δόκιμων πολιτισμικών κατευθύνσεων (και η σοβαρή προώθηση των εναλλακτικών μορφών τουρισμού), ίσως υλοποιηθούν στο μέλλον από άλλα πρόσωπα, αν κερδίσουν τις ερχόμενες εκλογές. Το δεύτερο, η ανθρωπορραγία, είναι δυνατόν κατά πλειονότητα να αντιμετωπιστεί μόνον αν επιτευχθεί με γενναιότητα το πρώτο.

Γνωρίζει καλά ο γράφων ότι αυτό το κείμενο δεν θα συγκινήσει. Λίγοι θα συμπαραταχθούν μαζί του και σχεδόν κανένας δεν θα το δηλώσει φανερά. Το μεγαθήριο θα κτιστεί, εν μέρει θα εξοπλιστεί και θα γίνουν προσπάθειες, «σαν των Τρώων», να λειτουργήσει. Όμως με την επιπολάζουσα ολιγανθρωπία, την οσονούπω απορρόφηση του Δήμου Αιανής από τον αντίστοιχο της Κοζάνης και τη συνακόλουθη άρνηση πληρωμής των αυξανόμενων κονδυλίων συντήρησής του θα οδηγηθεί πριν από το τέλος της δεκαετίας στην εγκατάλειψη. Από τότε μέχρι να κατεδαφιστεί, θα χρησιμοποιείται μονίμως από πουλιά και ζώα και παροδικώς από ανθρώπους με πρόσκαιρες ανάγκες.

Προς τι λοιπόν η ύπαρξη του ανωτέρου κειμένου; Απλώς για τις ερχόμενες νέες γενιές, να μη μας μέμφονται ότι δεν τολμούσαμε, ότι υπακούαμε χωρίς αντιρρήσεις, ότι δε βλέπαμε μακριά!

Σημειώσεις

[1] http://www.aiani.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=90&Itemid=147
[2] http://www.aiani.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=548&Itemid=140
[3] Λόγος Δημάρχου στη «Βραδιά Ροκ μουσικής με το συγκρότημα του Ηλία Θ. Μπουρνιώτη», βλ. .http://www.aiani.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=555&Itemid=210
[4] http://www.aiani.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=548&Itemid=140
[5] Για την ονομασία βλ. http://www.giapraki.com/news.php?item.2287
[6] http://www.koziani.gr/theatro_ekdiloseis.htm
[7] http://www.kozani.gr/portal/index.php?option=com_content&task=view&id=809&Itemid=2
[8] Για τον κήπο αυτό βλ. Κωνσταντίνου Σιαμπανοπούλου, Αιανή, ιστορία –τοπογραφία –αρχαιολογία, Θεσσαλονίκη 1974, σ. 372-7

Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΤΗ ΖΩΗ

Κείμενο του Δρ. Θανάση Καλλιανιώτη κατά την Εισαγωγική Επιμόρφωση των Αναπληρωτών Εκπαιδευτικών στο ΠΕΚ Κοζάνης την Τρίτη 8η Σεπτεμβρίου του 2009

Προλογικά
Κατόπιν αιτήσεώς μου για τη διδασκαλία της Ιστορίας κλήθηκα να σας ανακοινώσω κι έπειτα να συζητήσουμε μία διάφορη θεματική. Τίτλος της: Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο σύγχρονο σχολείο και υπότιτλοι οι εξής επί μέρους τομείς: επαγγελματισμός, διά βίου μάθηση, διαχείριση σχέσεων και συνεργασία με την εκπαιδευτική κοινότητα, με τους γονείς και τους κοινωνικούς εταίρους.[1]

Υλικά δομής ανακοίνωσης
Τα υλικά δομής της βραχύχρονης διάλεξης είναι: α) βιβλία, στα οποία εντρυφούν απόφοιτοι Πανεπιστημίων προς επιτυχίαν στις εξετάσεις του ΑΣΕΠ β) ιστοσελίδες όπου αναφέρονται οι υπότιτλοι γ) μάχιμες εμπειρίες επί 16 έτη μέσα σε σχολικές τάξεις ανά την Ελλάδα δ) δίχρονη παρατήρηση των περί της Εκπαίδευσης πραγμάτων από το θώκο του Σχολικού Συμβούλου ΠΕ Γρεβενών ε) και τέλος τέσσερις δεκαετίες τριβών ως μαθητής και εισηγητής σε θρανία και αμφιθέατρα για τη Γνώση, την Ιστορία, τη Φύση και τον Πολιτισμό.

Αντί του εκπαιδευτικός θα προτιμηθεί εδώ ο όρος δάσκαλος, σημερινή ονομασία του Διδασκάλου, μία βαρύτιμη προσφώνηση (θρησκευτική εν πολλοίς υφής).[2] Θα είχε πολύ ενδιαφέρον πριν αναλυθεί η ερώτηση «ποιος είναι ο ρόλος του Δασκάλου στο Σύγχρονο Σχολείο, δηλαδή στο σημερινό Σχολείο» να οριστεί και συγκριθεί το παλαιό με το Σύγχρονο Σχολείο.

Παλαιό και νέο Σχολείο
Ως νέοι στην ηλικία προφανώς γνωρίζετε το παλαιό Σχολείο, (τουλάχιστον) μέσα από διηγήσεις γονέων και πρεσβυτέρων. Εμείς είχαμε την τύχη να ζήσουμε ως μαθητές του Δημοτικού, έστω και για λίγο, πριν από την άφιξη του ηλεκτρισμού στο χωριό Αιανή της Κοζάνης, σε μία εποχή που ελάχιστες μόνον όψεις της διέφεραν από τις αντίστοιχες των Μέσων Χρόνων.

Μία από τις διαφορές του παλαιού με το σύγχρονο Σχολείο, πολύ ρομαντική, ήταν η προσκομιδή καυσοξύλων από εμάς τους μαθητές για τη θέρμανση, μία ομαδική, προκαπιταλιστικού τύπου, συνεισφορά για έναν κοινό σκοπό –σήμερα παρομοίως προσφέρουν οι γονείς, έμμεσα μάλλον παρά άμεσα. Διαφορά αμεσότητας λοιπόν!

Έτερο σημαντικό: όλοι οι δάσκαλοι της υπαίθρου κατοικούσαν παλαιότερα στα χωριά όπου ευρίσκονταν τα Σχολεία τους –σήμερα οι περισσότεροι μετακινούνται σε πόλεις. Μία από τις πιο απλές επιπτώσεις που απορρέουν από τη συνάρτηση αυτή είναι η συνεργασία με τους γονείς ή τους κοινωνικούς εταίρους όπως αναφέρουν οι ανωτέρω υπότιτλοι. Με λίγα λόγια παλαιότερα οι δάσκαλοι εμπλέκονταν αναγκαστικά στον τοπικό καμβά, ενώ σήμερα μόνο με εθελοντικές επισκέψεις μπορούν να συμβληθούν μαζί του.

Επαγγελματισμός
Από τα ήδη αναφερόμενα οικοδομείται το δίπολο ανάγκη –εθελοντισμός ή κατά μία ελευθεριάζουσα οπτική η ελκυστική διελκυστίνδα: το επάγγελμα ως λειτουργία –η λειτουργία ως επάγγελμα. Ποιο ακριβώς από τα ανωτέρω δύναται να αντληθεί από τον υπότιτλο επαγγελματισμός του δασκάλου αγνοείται. Είναι όμως σαφές ότι αποφεύγεται η λέξη «επάγγελμα» για να μη δημιουργούνται εντάσεις, διότι μέχρι πριν από μερικά χρόνια το επάγγελμα του δασκάλου επονομαζόταν από διάφορους ζηλωτές λειτούργημα, άλλη μία βαριά λέξη, θρησκευτικής κι αυτή υφής, την έκφανση της οποίας ευνοούσαν διάφορες αυστηρές διακυβερνήσεις.

Σήμερα με την ευρεία σύνθεση του πολιτικού συστήματος η λέξη λειτούργημα φαντάζει παρελθοντική. Στη μάχη μεταξύ επαγγέλματος και λειτουργήματος θεωρητικά το πρώτο θα καταβαλλόταν από το δεύτερο. Πρακτικά θα έπρεπε να γίνει αποδεκτή ή ύπαρξη πολλών λειτουργημάτων, πολλών οπτικών δηλαδή κατά την άσκηση της διδασκαλίας ή του τρόπου ζωής των δασκάλων, ορισμένες από τις οποίες ίσως βρίσκονταν σε αντιδιαστολή μεταξύ τους.

Σε τι λοιπόν συνίσταται λοιπόν ο επαγγελματισμός του δασκάλου; Προφανώς στην τήρηση των υποχρεώσεων που περιέχονται στο καθηκοντολόγιό του. Γιατί να θιχτεί εδώ πέρα, εκτός από την ανάγκη ίσως να αντικατασταθεί η λέξη λειτούργημα; Ως παραίνεση για να σταματήσει κάτι που ελαττώνεται ή ως ενίσχυση (άλλως περιχαράκωση) της αυτοπεποιθήσεως των δασκάλων;

Απαντήσεις μπορούν με άνεση να δοθούν, όμως ο υποκειμενισμός των είναι φανερός. Η εμπεριεχόμενη στο καθηκοντολόγιο λέξη προγραμματισμός,[3] ήγουν η προετοιμασία του δασκάλου πριν να διδάξει ή προβεί σε διάφορες ενέργειες, σαρκώνει κατά τη γνώμη του γράφοντος τον επαγγελματισμό και κατ΄ επέκτασιν τη δραπέτευση από τον ερασιτεχνισμό.

Πράγματι πρόκειται για ένα κομβικό σημείο της Επιστήμης: ο επαγγελματισμός δηλώνει την ύπαρξη συστηματοποιημένων ενεργειών για την επιτυχία ενός από πριν καθορισμένου σκοπού ή τέλος πάντων συστηματοποιημένων ενεργειών προς αναζήτησιν ή κατασκευήν νέων μοντέλων, έστω και πρόσκαιρων, τα οποία ίσως συγκρούονται με τα ήδη υπάρχοντα (αναλυτικό πρόγραμμα, ανάγκες μαθητών, επιδιώξεις της κοινωνίας).[4]

Δια βίου μάθηση
Δια βίου μάθηση, δηλαδή η εκπαίδευση των ενηλίκων σε όλη τη διάρκεια της ζωής των. Σήμερα στο πεδίο αυτό εντός κι εκτός της χώρας δραστηριοποιείται η Γενική Γραμματεία Δια Βίου Μάθησης.[5] Γνωστός κλάδος της είναι οι ΝΕΛΕ.[6] Δεν πρόκειται για κάτι εντελώς νέο. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Μεταξά (δεκαετία του 1930) είχαν δημιουργηθεί Νυκτερινές Σχολές, δηλαδή απογευματινά ή βραδινά Σχολεία για άνδρες και γυναίκες όπου διδάσκονταν η ελληνική γλώσσα, ιστορία, τραγούδια, χοροί, υγιεινή, ραπτική έως και λογιστική.[7]

Ανάμεσα στους προς επιμόρφωσιν ενηλίκους συγκαταλέγεται προφανώς κι ο δάσκαλος όπως επίσης και εμείς. Στον πρώτο δίνονται κι άλλες ευκαιρίες: η παρακολούθηση π.χ. διαλέξεων στα ΠΕΚ όπου ίσως η θεματολογία να είναι κοινότυπη, ωστόσο η σημασία εστιάζεται στην οπτική των ομιλητών.

Έτερο είδος επιμόρφωσης αποτελούν τα σεμινάρια των Σχολικών Συμβούλων στην αρχή ή το τέλος του σχολικού έτους όπως επίσης και τα επιμορφωτικά δίωρα σε ομάδες Σχολείων ή σε κάθε Σχολείο -εδώ η γενική θεωρία δοκιμάζεται χάρη στη μεταβλητή των ιδιαιτεροτήτων εκάστου τόπου. Και φυσικά οι κατ΄ ιδίαν συζητήσεις.

Δάσκαλος κι εκπαιδευτική κοινότητα
Τη σχέση των δασκάλων με τους συναδέλφους, όπως και με τους προϊσταμένους τους, καθοδηγητές και διοικητικούς, έχει ρυθμίσει η Πολιτεία. Σε κάθε Σχολείο ο Σύλλογος Διδασκόντων, έχει ήδη καθορισμένα καθήκοντα και αρμοδιότητες.[8] Όμως ο χαρακτήρας καθώς και η κοσμοθεωρία εκάστου παίζουν σημαντικό ρόλο, στον καταμερισμό π.χ. των εργασιών μέσα στο Σχολείο ή και στην επιλογή των τάξεων.

Γνωσιολογική συνεργασία και προσωπικές σχέσεις έχουν οι εκπαιδευτικοί κι εκτός εργασίας. Στην ποικιλία της ζωής είναι φυσικό να διατρέχονται από υπερθεματισμούς ή δυσφορίες. Οι τελευταίες είναι επιθυμητές έως το σημείο που προκαλούν το διάλογο, έστω και οξύ.

Σε περίπτωση που διάφορα προβλήματα δεν δύνανται να λυθούν, διότι δεν είναι όλα λυτά, εναπόκεινται σε υπηρεσιακώς ανωτέρω πρόσωπα. Αν κι εκεί δεν ξεμπλέκεται ο μίτος της διαμάχης, ένα από τα οφέλη της σύγκειται στη σύγχρονη ευκαιρία παρατήρησης των στρατοπέδων και στην ύστερη κατανόηση της δημιουργίας των. Δηλαδή ποιοι επέλεξαν μία από τις δύο αντιτιθέμενες γνώμες και ποιες οι αιτίες σχηματισμού των.

Οι σχέσεις των δασκάλων αναμεταξύ τους στο πλαίσιο των Διδασκαλικών Συλλόγων εξαρτώνται από την κατεύθυνση των τελευταίων, αν δηλαδή είναι ανοιχτά πολιτισμική ή αυστηρά συνδικαλιστική.

Δάσκαλος και γονείς
Η γραφή ότι οι δάσκαλοι «ενδιαφέρονται για τις συνθήκες ζωής των μαθητών στην οικογένεια και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον»[9] δηλώνει τις (αναγκαστικές) επαφές των δασκάλων με τους γονείς ή κηδεμόνες με κεντρικά θέματα τη φοίτηση, την πρόοδο και αξιολόγηση των μαθητών σε καθορισμένες ώρες μέσα στο Σχολείο ή σε ελεύθερες συναντήσεις εκτός της τάξης.

Το πεδίο αυτό διατρέχουν μεταβλητές όπως οι εμπειρίες των γονέων, όταν ήταν οι ίδιοι μαθητές ή η διαφορά απόψεων μεταξύ ειδικών και μη.[10] Στις περισσότερες περιπτώσεις η ύπαρξη οδηγιών του ΥΠΕΠΘ στο δάσκαλο, η καταφυγή στη γνώμη των καθοδηγητών του, η αρωγή του Διευθυντή του Σχολείου ή ακόμη και των Συλλόγων Γονέων κατευνάζει, όταν δε διασκεδάζει τη δημιουργία αντιθέσεων.

Δεν είναι σπάνιο γονείς μαθητών να εξακοντίζουν μομφές εναντίον του δασκάλου θεωρώντας τον υπαίτιο για την πρόοδο του παιδιού τους. Κάθε μομφή από όπου και να προέρχεται είναι μία πρόκληση για αυτοπροσδιορισμό του δασκάλου μέσω του ετεροπροσδιορισμού των άλλων. Πιο απλά: τι χρειάζεται για να πείσω για το αντίθετο;

Δάσκαλος και κοινωνικοί εταίροι
Από τις σχέσεις εντός της εκπαιδευτικής κοινότητας και τη στάση των δασκάλων ως προς την οικογένεια του μαθητή, που ήδη αναφέρθηκαν, περνάμε στη θέση των δασκάλων ως προς τις θεσμοθετημένες συσσωματώσεις πολιτών, τις ομάδες πίεσης κατά μία άλλη ονομασία,[11] στενότερης μάλλον υφής. Έμμεσα ο δάσκαλος λαμβάνει επαφή μαζί τους μέσω του Διευθυντή του Σχολείου, των κατά τόπους Υπευθύνων για τα Καινοτόμα Προγράμματα ή του Σχολικού Συμβούλου, ενώ άμεσα μπορεί και ο ίδιος τηλεφωνικά, ψηφιακά ή διαπροσωπικά, ιδίως σε ώρες εκτός μαθήματος.

Δύο από τα πεδία συνάντησης του δασκάλου με τις ομάδες πίεσης είναι η διαθεματικότητα και οι διδακτικές επισκέψεις. Ένα Εμπορικό Κατάστημα ή ένα Ωδείο μπορεί να αποτελέσει το κατώφλι για κοινή επαφή, για άνοιγμα του Σχολείου στην κοινωνία. Όσο περισσότερο το άνοιγμα, εννοείται το προσχεδιασμένο άνοιγμα, τόσο ευρύτερες οι προσλήψεις.

Επιλογικά
Ποιος είναι τελικά ο ρόλος του δασκάλου στο σύγχρονο Σχολείο; Ένας άνθρωπος που εργάζεται με σχέδιο και συνέπεια, που συνεχώς λαμβάνει κι αξιοποιεί νέες παραστάσεις, που συνεργάζεται άψογα με την κοινότητα των συναδέλφων του, τις οικογένειες των μαθητών κι εν τέλει με ολόκληρη την κοινωνία.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] http://pek.koz.sch.gr/elxis όπου ο σύνδεσμος ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ 2009-2010 του ΠΕΚ Κοζάνης
[2] Βλ. π.χ. τις προσφωνήσεις του Ιησού στην Καινή Διαθήκη
[3] Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, αρ. 1340, τ. 2, Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα 16.10.2002, σ. 17899 κ.ε., στο http://hellenic-education-uk.europe.sch.gr/download/KA_HKONTOLOGIO.pdf
[4] Ηλίας Ματσαγγούρας, Στρατηγικές διδασκαλίας, η κριτική σκέψη στη διδακτική πράξη, έκδ. ε΄, Gutenberg, Αθήνα 2001, σ. 189
[5] http://www.gsae.edu.gr
[6] http://www.gsae.edu.gr/index.php/nele
[7] Βλ. το λήμμα Νυκτερινές Σχολές στο Αθανάσιος Καλλιανιώτης, Οι Πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία (1941 -1946), Θεσσαλονίκη, 2007, επόπτης Ι. Σ. Κολιόπουλος (αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή στο Τμήμα Ιστορίας του ΑΠΘ), http://cds.lib.auth.gr/submit/archive/Griza/gri-2008-1511.pdf
[8] Π.χ. Εφημερίς της Κυβερνήσεως, ό.π., σ. 17901 κ.ε.
[9] Εφημερίς της Κυβερνήσεως, ό.π., σ. 17900, παράγραφος 13
[10] Βλ. το σύνδεσμο, Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο σύγχρονο σχολείο - διαχείριση σχέσεων, σ. 4 στο http://www.specialeducation.gr/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=663&mode=thread&order=0&thold=0
[11] Γιώργος Μαυρογορδάτος, Ομάδες πίεσης και δημοκρατία, Πατάκης, Αθήνα 2001

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ ΗΛΙΑ ΓΑΓΑΛΗ

Το βιβλίο του Ηλία Γάγαλη «Η περιοχή Ηρακλεωτών Γρεβενών στις σελίδες των εφημερίδων της Κοζάνης 1914 -1941»

Αγαπητοί φίλοι και φίλες,

από όποια οπτική και να ιδωθεί είναι μία μεγάλη τιμή για μένα να βρίσκομαι εδώ μπροστά σας και να ομιλώ. Πρόξενος της μεγάλης τιμής είναι ο τιμώμενος σήμερα συγγραφέας, τον οποίο ευχαριστώ. Επίσης ευχαριστώ πολύ το Δήμο και τον Πολιτιστικό Σύλλογο που φρόντισαν για την οργάνωση της παρουσίασης, μία εργασία ημερών, αλλά αφανή. Τέλος κι εσάς τους ίδιους, μία επιπρόσθετη τιμή.

Περί βιβλίων
Όπως όλοι γνωρίζετε το βιβλίο είναι ένα σύνθετο ζήτημα στην αξιολόγηση του οποίου συμμετέχουν τουλάχιστον τέσσερις από τις αισθήσεις. Η όραση: συνήθως κοιτάς από μακριά το εξώφυλλο, έπειτα το διαβάζεις από μέσα. Η αφή: το βιβλίο κρατιέται στο χέρι και ζυγίζεται ή ανοίγεται. Η όσφρηση: αρκετοί το μυρίζουν. Η ακοή: ορισμένοι το ξεφυλλίζουν γοργά κτυπώντας τα φύλλα μεταξύ τους. Τέλος η γεύση, αλλά μάλλον στα βρέφη: δαγκώνουν χωρίς οίκτο τα βιβλία.

Σε έναν πρώτο έλεγχο των ανωτέρω αισθήσεων το βιβλίο που παρουσιάζεται σήμερα παίρνει άριστα. Εντυπωσιακό οπτικά στην απλότητά του το εξώφυλλο και τα ενδότερα, ενώ το χαρτί και τα μελάνια άψογα. Σχήμα και βάρος ιδανικό, δηλαδή μικρό στο δέμας και όχι κουραστικό στο κράτημα.

Το περιεχόμενο
Αυτή είναι συνήθως η πρώτη εκτίμηση, πολύ βασική παρόλο που φαίνεται απλοϊκή, διότι προκαταλαμβάνει τον αναγνώστη. Έπειτα απομένουν το περιεχόμενο και ο συγγραφέας. Το περιεχόμενο γίνεται κτήμα, όταν μελετηθεί το βιβλίο. Εκεί μέσα φαίνεται ο τρόπος εργασίας μάλλον και ο χρόνος εργασίας.

Το περιεχόμενο του συγκεκριμένου πονήματος φαντάζομαι θα σας γίνει σύντομα γνωστό. Όπως ο καθένας διαπιστώνει πρόκειται ουσιαστικά για μία έκδοση πηγών, δηλαδή ανταποκρίσεων κατά χωριά και χρονολογική σειρά που γράφτηκαν σε προπολεμικές εφημερίδες της Κοζάνης για το χωριό Άγιος Γεώργιος και τα γύρω χωριά. Ωστόσο μέσα συμπεριλαμβάνονται και συνεντεύξεις από εν ζωή μάρτυρες κι ακόμα πληροφορίες από σχετική του τόπου βιβλιογραφία, ακόμη και διαδικτυακή.

Το έργο πλουτίζεται με φωτογραφικό υλικό που ευγενώς παραχώρησαν διάφορες οικογένειες, ενώ μερικώς συνεισέφερε σε αυτό και ο συγγραφέας, ο οποίος τις σχολιάζει. Οι φωτογραφίες είναι άριστο υλικό σε όποιον αναδιφά τις περασμένες εποχές και μπορεί βεβαίως να αντλήσει από εκεί πληροφορίες. Ακόμη ο συγγραφέας προλογίζει το έργο κι επιπλέον πριν από κάθε χωριό παρουσιάζει περιληπτικώς το περιεχόμενο των εφημερίδων.

Αυτή είναι η δομή του βιβλίου. Πρόκειται για μία επίμονη εργασία χρόνων, την οποία με ευχαρίστηση ξεφυλλίζει κάθε αναγνώστης, αφού συνηγορούν τόσο τα μικρά σε έκταση κείμενα όσο η απλή καθαρεύουσά τους. Για το φιλίστορα, τον ιστορικό ή όσους ασχολούνται με τις επιστήμες του ανθρώπου παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον για τον πλούτο των πληροφοριών και ειδικά σήμερα που η πρόσβαση στο προκείμενο υλικό είναι απαγορευτική –οι εφημερίδες δεν δίνονται, ενώ το περιεχόμενό τους ψηφιοποιήθηκε, αλλά δεν αναρτήθηκε (ακόμη) στο διαδίκτυο.

Ο συγγραφέας και το βιβλίο
Ο συγγραφέας είναι ο δεύτερος παράγοντας για τη δημιουργία και την ύπαρξη κάθε βιβλίου. Στην προκείμενη περίπτωση ορισμένα στοιχεία του δηλώνονται στο οπισθόφυλλο: ανήκει στη γενιά των σαραντάρηδων, κατέχει μεταπτυχιακό τίτλο στη Φλώρινα, διαθέτει εμπειρία σε μαθητικά και διοικητικά ζητήματα ως διευθυντής Σχολείου, χειρίζεται με ευχέρεια το λόγο μπροστά στο ακροατήριο.[1] Ήρθε ήδη το πλήρωμα του χρόνου να σταδιοδρομήσει στην τοπική σκηνή, τη Διοίκηση ή Εποπτεία της Εκπαίδευσης ή τον Πολιτισμό.

Εσείς προφανώς γνωρίζετε περισσότερα για το συγγραφέα. Εμείς συναντηθήκαμε πρώτη φορά, αν θυμάμαι καλά, στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης. Έπειτα ακολούθησαν αραιές συναντήσεις. Αφανής τόλμη, φανερή ευγένεια, οργανωμένη υπομονή είναι λέξεις που ορίζουν το περίγραμμά του.

Όσον αφορά στο βιβλίο η οπτική που προλογίζει κάθε συστάδα χωριών εξαρτάται άμεσα από το μελετώμενο υλικό χωρίς ευλύγιστες συστροφές και επαναλήψεις στερεοτύπων. Ένα ηχηρό παράδειγμα: γράφει ότι το καθεστώς της περιόδου διακυβέρνησης της χώρας από το διακεκριμένο απόστρατο επιτελικό αξιωματικό Ιωάννη Μεταξά (1936 -1940) απολάμβανε «ευρείας αποδοχής» από τους κατοίκους. Όντως απολάμβανε ευρείας αποδοχής όπως αποδεικνύεται από την εντυπωσιακή σε παλμό κι αισθήματα φωτογραφία τεσσάρων παιδιών στη σελίδα 111, τρεις εκ των οποίων καμαρώνουν μέσα από τη στολή της ΕΟΝ.

Ένθερμος υποστηρικτής του Μεταξά και του βασιλέως ήταν κι ένας νεαρός δάσκαλος από τον Άγιο Γεώργιο, δραστήριος διανοούμενος και μαχητικός συνδικαλιστής συνάμα. Δημιούργησε πρώτος την ΕΟΝ του διπλανού χωριού Βατόλακκος όπου δίδασκε κι ένας από τους πιο διαπρύσιους κήρυκες του καθεστώτος. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1943, πέρασε στο αντίθετο στρατόπεδο αναλαμβάνοντας γραμματέας του ΚΚΕ στο 28ο σύνταγμα του ΕΛΑΣ και το Νοέμβριο του επομένου έτους διετέλεσε φρούραρχος στην Κοζάνη κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης ανταρτών και εξοπλισμένων χωρικών αφότου έφυγαν οι Γερμανοί. Ο Ζαχαρίας Δρόσος.

Η αλλαγή πορείας του Δρόσου δυσαρέστησε προφανώς έναν άλλο διανοούμενο του χωριού, το δάσκαλο Ιωάννη Γκούρα, και προφανώς τον παλαιό κοινοτάρχη Αντώνιο Κωτίτσα. Αυτά τα πρόσωπα διακρίνει ο συγγραφέας ως σημαντικά.

Αν και λιγότερο φανερά πιστεύεται ότι θεωρεί σημαντικό και τον «πολύν και ξακουστόν»[2] μουσουλμάνο Μπεκίρ εφέντη, αξιωματικό του τουρκικού στρατού που διατηρούσε σπίτι στον Άγιο Γεώργιο.[3] Θα άξιζε κατά τη γνώμη του γράφοντος μία μονογραφία γι αυτό το πρόσωπο, τουλάχιστον για να διαλύονται πλασματικές αναλογίες που φορές ευδοκιμούν στα Γρεβενά. Νομίζω δεν θα ήταν δύσκολο για τους παρόντες Ηλία Γάγαλη και Κωνσταντίνο Δόρτσιο να τη φέρουν εις πέρας -η υπάρχουσα τουρκική βιβλιογραφία[4] προσφέρεται ως ερέθισμα ή βοήθημα.

Τα περικείμενα
Ο συγγραφέας αρκετές φορές είναι έκγονο του περιβάλλοντός του. Πρώτη φορά επισκέφτηκα τον Άγιο Γεώργιο Γρεβενών πριν από δύο περίπου δεκαετίες, ως γενέθλιο τόπο του ανθρώπου των τεχνών Θεόδωρου Μιμιλίδη, ήμασταν για ένα διάστημα μαζί φαντάροι. Έπειτα πριν από μία δεκαετία για συνεντεύξεις περί του Τάκη Λαζαρίδη, αντάρτη του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ που θεώρησαν αποσυνάγωγο οι ίδιοι οι σύντροφοί του. Τρίτη φορά σχετικά πρόσφατα για έρευνα του τοπικού Ληξιαρχείου. Παράλληλα ανέγνωσα στη Βιβλιοθήκη Κοζάνης αρκετά τεύχη της εφημερίδας Ελίμεια.

Όντως είναι ένας ενδιαφέρον τόπος που ίσως αποκτήσει ακόμα περισσότερη αίγλη αν πραγματικά βρεθεί στο γύρω μας χώρο η πόλη Ελίμεια.[5] Με βάση τις γνωστές πηγές σημαντικά πρόσωπα στη σκηνή της Δυτικής Μακεδονίας κατάγονταν και κατάγονται από τον Άγιο Γεώργιο και τα περίγυρα χωριά. Ας αναφερθούν ορισμένοι: οι πέντε ιερείς σύμφωνα με τον κώδικα της Ζάμπουρντας,[6] ο νεομάρτυρας Γεώργιος, όσοι αναφέρθηκαν ανωτέρω (ανάμεσά τους και ο Μπεκίρ Εφέντης) κι άλλοι πολλοί που περιλαμβάνονται στο βιβλίο, ο αντάρτης του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ Θανάσης Νέστορας από τα Κριθαράκια, ο παρών Κωνσταντίνος Δόρτσιος, ο συγγραφέας.

Θα ήταν δε ατελέσφορος ο κατάλογος αν δεν συμπεριλαμβάναμε σε αυτόν πολιτικά πρόσωπα όπως ο εκλιπών δήμαρχος Μιχάλης Καραγιάννης, ο παρών συνάδελφός του Αθανάσιος Καραγιάννης ή ο νομάρχης Δημοσθένης Κουπτσίδης.

Η χρησιμότητα
Μελετώντας κανείς τις ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για συγκεκριμένα πρόσωπα και γεγονότα που διατρέχουν το έργο του Ηλία Γάγαλη πλέκει κανείς με άνεση τον προπολεμικό καμβά του αγροτικού τοπίου των Γρεβενών και κατ’ επέκτασιν όλης της Ελλάδας, αν όχι των Βαλκανίων. Ένας δυναμικός βεβαίως καμβάς κι όχι στατικός όπου διακρίνονται με σαφήνεια οι αλλαγές για έναν κόσμο που μοιάζει με το δικό μας: γέφυρες προς κατασκευήν, καλυτερεύσεις οδών με πλακοστρώσεις ή η αναζήτηση περισσότερου νερού. Στην χρεία αυτού του νερού προφανώς οφείλεται το έτυμο του χωριού Τσούρχλι, παλαιοσλαβική μάλλον λέξη που σχετίζεται με τη ροή των υγρών.

Αναμένοντας με αγωνία τις επόμενες εργασίες του Ηλία Γάγαλη ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.

Σημειώσεις

[1] Βλ. π.χ. την ομιλία του συγγραφέα με τίτλο Ο Δήμος Ηρακλεωτών του Νομού Γρεβενών: Τοπική Ιστορία και διδακτικές προσεγγίσεις, http://tvradio.ert.gr/radio/local_details.asp?id=2185&newsid=426327

[2] Ηλίας Γάγαλης, Η περιοχή Ηρακλεωτών Γρεβενών στις σελίδες των εφημερίδων της Κοζάνης 1914 -1941, Αθανασιάδης, Άγιος Γεώργιος Γρεβενών 2009, σ. 57

[3] Κατά μία πηγή που δεν έχει διασταυρωθεί ο Μπεκίρ Φίκρι ήταν αλβανικής καταγωγής, βλ. ALBANIA UNDER PRINCE WIED: The Photo Collection of the Dutch Military Mission to Albania 1913-1914, http://www.albanianphotography.net/en/dmm.html

[4] Βλ. π.χ. το πρόσφατο έργο Grebene (Balkanlar'da Tedhiş ve Gerilla) Bekir Fikri, http://www.idefix.com/kitap/grebene-bekir-fikri/tanim.asp?sid=A4B0O0NOJ1PJMR68WFHM

[5] Περί αυτού βλ. Ηλίας Γάγαλης, Οι αρχαιολογικές περιοχές του Αγίου Γεωργίου Γρεβενών, Χρονικά Δυτικής Μακεδονίας (24.04.09) 5-6 και http://www.grevenanews.gr/2009/3/gagalis.htm

[6] Βλ. Χριστίνα –Μαρία Χατζηιωάννου, Η ιστορική εξέλιξη των οικισμών του Αλιάκμονα κατά την Τουρκοκρατία: ο κώδικας αρ. 201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας, ΚΝΕ/ΕΙΕ Αθήνα 2000, σ. 132-3

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ ΗΛΙΑ ΓΑΓΑΛΗ 16.08.09

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

Ο Δήμος Ηρακλεωτών Γρεβενών και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αγίου Γεωργίου Γρεβενών

σας προσκαλούν την Κυριακή 16 Αυγούστου 2009 και ώρα 11:30 π.μ. στο Πνευματικό Κέντρο Αγίου Γεωργίου Γρεβενών «Μιχάλης Καραγιάννης»

στην παρουσίαση του βιβλίου: «Η περιοχή Ηρακλεωτών Γρεβενών στις σελίδες των εφημερίδων της Κοζάνης 1914-1941», του εκπαιδευτικού δασκάλου Ηλία Γάγαλη.

Η παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει από τους κ.κ. Κωνσταντίνο Δόρτσιο Σχολικό Σύμβουλο Μαθηματικών Δυτικής Μακεδονίας και Dr Αθανάσιο Καλλιανιώτη Σχολικό Σύμβουλο Α/θμιας Εκπ/σης Γρεβενών.

Η παρουσία σας θα μας τιμήσει ιδιαίτερα.

Δήμος Ηρακλεωτών Γρεβενών
Πολιτιστικός Σύλλογος Αγίου Γεωργίου Γρεβενών

Θεόδωρος Ζιάκας; μία πρώτη εκτίμηση

Θεόδωρος Ζιάκας: μία πρώτη εκτίμηση


Κ. Διευθυντά,

διάβασα με πολύ ενδιαφέρον το κείμενο του κ. Απόστολου Παπαδημητρίου με τίτλο «Θεόδωρος Ζιάκας» στο προηγούμενο φύλλο της εφημερίδας σας (πάντα διαβάζω με εξαιρετική προσοχή τις καλογραμμένες εργασίες του).

Εν πρώτοις είναι πρέπον να δηλωθεί ότι στα πρακτικά για το Θεόδωρο Ζιάκα συμπεριελήφθησαν σημαντικά κείμενα, άγνωστα στο γράφοντα, τα οποία θα ληφθούν υπόψη σε μία μελλοντική δεύτερη έκδοση -μέλημα της Ιστορίας είναι η ες αεί αναζήτηση της αλήθειας κι όχι η προβολή παγιωμένου λόγου.

Όσον αφορά στο Θεόδωρο Ζιάκα η απόσταση του χρόνου και οι αποσπασματικές πηγές δυσκολεύουν πολύ την έρευνα. Σε αυτή την περίπτωση χρωστάμε ευχαριστίες σε όσους ασχολήθηκαν ελάχιστα έως πολύ με το πρόσωπό του «με αγάπη για τον τόπο» όπως ορθά γράφει ο κ. Παπαδημητρίου κι ασχέτως επαγγέλματος ή γραμματικών γνώσεων, διότι ο στίβος της ιστορίας είναι ανοιχτός σε οποιονδήποτε θελήσει να αθληθεί εντός του.

Σχεδόν όλες τις φορές οι συγγραφείς που διαθέτουν λιγοστές σπουδές καταθέτουν γραπτώς ή προφορικώς πολύ σημαντικά στοιχεία, ανεπηρέαστοι όντες από τους κατά καιρούς κανόνες της συγγραφής. Παρεκβαίνοντας ας ειπωθεί ότι στην κύρια ενασχόληση του γράφοντος, τη σπουδή της βίας στις εμφύλιες συγκρούσεις, έχουν ληφθεί εκατοντάδες καταθέσεις από απλούς άνδρες και γυναίκες της υπαίθρου, πρώτης τάξεως πηγή στην προσπάθεια ενδελεχούς εξερεύνησης του παρελθόντος.

Για ποιο λόγο εξωτερικεύει ο καθένας τις αναμνήσεις και απόψεις του είναι μία υπόθεση εργασίας που δύσκολα μπορεί να επαληθευτεί. Αυτό που προέχει όμως είναι ότι κάθε έργο είναι ωφέλιμο, διότι συνεισφέρει αφενός στην κοινή εμπειρία αφετέρου στην αρωγή των μελλοντικών ερευνητών.

Οι ιστορικοί λόγω των σπουδών τους επιζητούν την πληθώρα των πηγών χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η πληθώρα ισχυροποιεί αξιωματικά το λόγο τους. Περισσότερη σημασία έχει η τέχνη της επεξεργασίας των πηγών, καθώς η ερμηνεία ενέχει την υποκειμενικότητα. Κατά την επεξεργασία αυτή λοιπόν οι προτιμήσεις των ιστορικών μπορεί να είναι συνειδητές, ασυνείδητες ή απλώς συγκυριακές. Το ιδεατό ζητούμενο είναι ο ιστορικός να παρακολουθεί την παρέλαση από επάνω και μακριά κι όχι να συμμετέχει μέσα και να επηρεάζεται, κάτι όχι πάντα κατορθωτό.

Όπως ήδη δηλώθηκε τα επαγγέλματα των συγγραφέων δεν έχουν σημασία, παρά μόνο η κατάθεσή τους. Ο μοναδικός λόγος που στο κείμενο του γράφοντος αναφέρθηκαν ήταν για να δημιουργηθεί ένα στατιστικό γράφημα από τη μελέτη του οποίου αναμενόταν διάφορα προκύπτοντα συμπεράσματα. Δύο από τα τελευταία είναι τα εξής:

α) η σπουδαιότητα του Θεοδώρου Ζιάκα, αφού ερευνητές διάφορων ειδικοτήτων επέλεξαν να ασχοληθούν με τον άνδρα. Μάλιστα όπως διαφαίνεται από το γράφημα όσοι συγγραφείς διέθεταν ολίγες σπουδές ευρίσκονται στη μέση καταλαμβάνοντας ένα σημαντικό χώρο στην κοινότητα των ιστοριογράφων.

β) το δεύτερο συμπέρασμα είναι η μεγάλη προσφορά των εκπαιδευτικών, καθηγητών και δασκάλων στην ιστορική έρευνα. Στις εργασίες των όσοι αντλούν πηγές κι απόψεις από την τοπική ιστορία ευρίσκουν πολύτιμα στοιχεία, τα οποία διαφεύγουν συνήθως από τις μεγάλες γενικές ιστορίες.

Χωρίς ουδεμία αμφιβολία η θέση των αρματολών την εξεταζόμενη περίοδο όπου έμελε να δημιουργηθεί ή ήδη υπήρχε ελληνικό κράτος στο Νότο ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Από το ένα μέρος είχαν ορισθεί από την Οθωμανική Αυτοκρατορία να διατηρούν την τάξη στις περιοχές τους, αλλά από το άλλο αυτός που τους είχε ορίσει ήταν αλλόθρησκος σε μία εποχή όπου κυρίαρχο ήταν το θρησκευτικό στοιχείο. Επιπλέον οι ίδιοι έστεκαν ιδιαίτερα ανήσυχοι εμπρός στις στρατιωτικές και πολιτικές εξελίξεις στο γύρω χώρο.

Οι εναλλαγές Κλεφτών κι αρματολών ήταν μάλλον συχνές όπως μαρτυρεί η ύπαρξη του όρου Κλεφταρματολοί. Για την επιβίωσή τους οι πρώτοι έπρεπε να βρουν πόρους κι αυτοί οι πόροι λαμβάνονταν από τους κατοίκους, αφού δεν υπήρχαν εξωτερικοί χρηματοδότες. Προφανώς δεν είχαν όλοι οι κάτοικοι την ίδια διάθεση να τους προσφέρουν. Πολλοί Κλέφτες και αρματολοί αναβαθμίστηκαν αργότερα σε αγωνιστές του Έθνους, υπέφεραν, τραυματίστηκαν ή και φονεύτηκαν για την επιλογή τους.

Άνθρωποι των όπλων οι Ζιακαίοι, όταν κατέφυγαν στη Λαμία δεν είχαν τα μέσα προς το ζην, γι αυτό προσέφευγαν με τις αιτήσεις τους στο ελληνικό κράτος. Ένας λόγος για την έλλειψη παραχώρησης σε αυτούς κρατικών πόρων ήταν ίσως η παρεμβολή στο ζήτημα της επανάστασης του 1854 των Μεγάλων Δυνάμεων, εκπροσώπους των οποίων είχε γνωρίσει ο ίδιος ο Θεόδωρος Ζιάκας στο Σπήλαιο.

Κατά πόσον τώρα η καταγωγή, η γλώσσα και η θρησκεία διαμορφώνουν τη συνείδηση εκάστου είναι ένα μεγάλο ζήτημα. Στην πρώτη φάση εθνικά κράτη δεν υπήρχαν τότε με τη σημερινή μορφή, ώστε να παίζουν καταλυτικό ρόλο στις επιλογές. Για τις εποχές που εξετάζονται η θρησκεία λογίζεται ως η κυρίαρχη μεταβλητή που συνέτεινε στη διάκριση μεταξύ των υπηκόων της Υψηλής Πύλης. Η δε γλώσσα δε θεωρείται κριτήριο κατάταξης, αφού θα ήταν αδιανόητο να υποστηρίξει κανείς π.χ. ότι οι δίγλωσσοι Σουλιώτες ήταν ή ένιωθαν διαφορετικοί από τους Έλληνες.

Το πιο εξέχον ζήτημα ίσως όσον αφορά στους Ζιακαίους είναι το εξής: ξέχωρα από την πιθανή καταγωγή τους -δεν πρέπει εδώ να λησμονούμε ότι στη Βόρειο Ήπειρο υπάρχουν ελληνικά χωριά- οι Ζιακαίοι μαθήτευσαν στην ελληνική παιδεία. Και η λάμψη της γοητείας της (και η ρωμαλέα αφομοιωτική της ικανότητα) βοήθησε το χειμαζόμενο ελληνισμό να επιζήσει στους ατελείωτους αιώνες της ξένης κυριαρχίας.

Δύο σχετικά παραδείγματα: κάνοντας ένα χρονικό άλμα δεκαετιών ο καπετάν Κότας της περιόδου του Μακεδονικού Αγώνα, ο οποίος ομιλούσε καλύτερα τη σλαβική παρά την ελληνική γλώσσα, δεν υπήρξε ποτέ κάτι άλλο από ακραιφνής Έλληνας. Ούτε για το Γεώργιο Μόδη εκ Μοναστηρίου της ιδίας περιόδου, Μακεδονομάχο και υφυπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων του Ελληνικού Κράτους μετέπειτα, δύναται κανείς να ισχυριστεί ότι δεν ήταν Έλληνας, επειδή η καταγωγή του είχε ρίζες «στη Μοσχόπολι, τον Ασπροπόταμο της Θεσσαλίας, βλαχόφωνα κέντρα και στο Αλβανόφωνο Μπιθκούκι της Κορυτσάς» όπως αναφέρει ο ίδιος στα απομνημονεύματά του. Εννοείται ότι το ίδιο ισχύει και για το Θεόδωρο Ζιάκα. Ο γεωγραφικός όρος Ιλλυρία παρατέθηκε ακριβώς για να μην υπάρχουν παρερμηνείες.

Φυσικά οι αναφορές στο πρόσωπο του Γρεβενιώτη αγωνιστή δεν θα σταματήσουν ποτέ και τα προκείμενα πρακτικά όπου συμπεριλαμβάνονται και οι δικές μας συμβολές θα αντιμετωπιστούν με συμπάθεια ή κριτική διάθεση από τους επόμενους ερευνητές, την οπτική των οποίων θα δεσμεύουν ή επηρεάζουν οι προβληματισμοί της εποχής των. Ερευνητές που χάρη σε όσους έγραψαν για το Θεόδωρο Ζιάκα θα είναι προφανώς σε θέση να διακρίνουν τα γεγονότα από τις εικασίες, να κρίνουν στερεότυπα και πλασματικές αναλογίες. Λαμπρό πεδίο ανοίγεται μπροστά τους, αφού υπάρχουν ακόμη ανεξερεύνητες και μάλλον πλουσιότατες πηγές, τα οθωμανικά αρχεία που εισέρχονται με αργό ρυθμό στην ιστορική κονίστρα.

Εν κατακλείδι επαναλαμβάνεται αυτούσιο το κεντρικό συμπέρασμα του γράφοντος (κι εξόχως ζηλευτό) ως προς το Θεόδωρο Ζιάκα: τιμήθηκε για την προσφορά του στο Έθνος με ονομασίες Συλλόγων κι ενός χωριού στο όνομά του –λησμονήθηκε δε να ειπωθεί «όπως επίσης και οδών».

Ευχαριστώ για τη φιλοξενία

Θανάσης Καλλιανιώτης, εργάτης του Ιστορίας

Δημοσιεύτηκε στην εφ. Χρονικά Δυτικής Μακεδονίας φ. 346, 3 Ιούλη 2009, σ. 7

ΑΜΥΓΔΑΛΙΕΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ: ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΗ ΚΑΡΑΛΙΟΛΙΟΥ

Ο συγγραφέας επί του βήματος. Αν και επί έτη σταδιοδρομεί επαξίως στο διαδίκτυο, η έκδοση ενός βιβλίου είναι πάντα ένα εντυπωσιακό γεγονός

Ανακοίνωση του Θανάση Καλλιανιώτη στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Αργύρη Καραλιόλιου, Αμυγδαλιές Γρεβενών (Πικριβενίτσα), ΝΑ Γρεβενών, Γρεβενά 2009 στην Κεντρική Πλατεία των Αμυγδαλιών, οργανωμένη από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Αμυγδαλιών και τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών στις 30.05.2009/21:00΄

Αιδεσιμότατοι, κύριε Νομάρχη, στελέχη της Αυτοδιοίκησης κι Εκπαίδευσης, αγαπητοί συνάδελφοι, κύριοι και κυρίες, από μικρός άκουγα το θείο μου Λάζο, εθελοντή αντάρτη στο 3/27 τάγμα του ΕΛΑΣ ότι είχαν για ένα διάστημα τομέα δράσης τις Αμυγδαλιές και να που βρίσκομαι τώρα στο ίδιο μέρος που βάδιζε ο θείος.

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ
Ευχαριστώ το συγγραφέα για την τιμή να είμαι ένας από τους ομιλητές κατά την παρουσίαση του βιβλίου του όπως επίσης κι εσάς που κάθεστε κι ακούτε. Πιστεύω στο τέλος με το διάλογο που θα ακολουθήσει θα κλείσει ευδόκιμα η σημερινή βραδιά.

Τρεις από τους κύριους άξονες που διατρέχουν γενικώς ένα βιβλίο και ειδικώς το παρόν, το οποίο θα ταξινομηθεί στις Βιβλιοθήκες ως ιστορικό παρόλα τα πλούσια λαογραφικά του στοιχεία, είναι: α) ο συγγραφέας β) το βιβλίο γ) το ιστορικό πλαίσιο. Και οι τρεις μεταβλητές συνέχονται από στενές σχέσεις μεταξύ τους, όχι πάντα διακριτές ή συνειδητές.

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
Το συγγραφέα τον γνωρίζετε πολύ καλύτερα από εμένα λόγω της πολυσχιδούς του δράσης: είναι σήμερα προϊστάμενος του Δημοτικού Σχολείου Αμυγδαλιών, μονάδας που δυστυχώς δεν συγκαταλέγεται στην περιφέρεια ποιμάνσεώς μου, κι επίσης επί πολλά έτη ηγέτης του Πολιτισμικού Συλλόγου του χωριού. Ως χαρακτήρας ήπιος και στην κατά πρόσωπον επικοινωνίαν εύχαρις. Άνδρας με πολιτικές ανησυχίες που, αν δεν είναι εκ των προτέρων γνωστές, ανιχνεύονται μέσα από τα γραπτά του.

Η πρώτη «επαφή» μας έλαβε χώραν μερικά χρόνια πριν, δίχως να ειδωθούμε ούτε να μιλήσουμε, όταν περιδιάβαζα το έργο του μέσα από την οθόνη του υπολογιστή. Έπειτα συναντηθήκαμε από κοντά και μιλήσαμε. Η εκτίμηση επιπόλασε εξ αιτίας όσων αναφέρθηκαν, αλλά κι επειδή κατασκεύασε και διατηρεί τρεις ενεργές ιστοσελίδες για τον Πολιτιστικό Σύλλογο, το Δημοτικό Σχολείο και την οντότητά του,[1] πράξεις που σημαίνουν ότι δεν φείδεται χρόνου, πόνων και καμάτου, προσόντα απαραίτητα για όποιον εισέρχεται να αθληθεί στον ευγενή στίβο των γραμμάτων.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Το βιβλίο το έχετε ή θα το έχετε σύντομα μπροστά σας. Τυπώθηκε με τη συνδρομή της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Γρεβενών, ιδιαίτερα του νομάρχη Δημοσθένη Κουπτσίδη, ο οποίος εργάζεται άκρως ευσυνείδητα και στον τομέα του τοπικού πολιτισμού. Αν και τα κείμενα του Αργύρη έχουν ήδη δημοσιευτεί στο διαδίκτυο, το χαρτί ακόμα δεν έχει ξεπεραστεί και μάλλον ούτε και πρόκειται. Το βιβλίο το κουβαλάει κανείς συνεχώς μαζί του, το πιάνει, το ζυγίζει, το μυρίζει, το εκθέτει, το προσφέρει σε άλλους. Είναι ως σήμερα ασυναγώνιστο.

Παρ’ όλες τις πλούσιες λαογραφικές του πληροφορίες και τα ένθετα παραδοσιακά του άσματα, αφού το μισό περίπου μέρος του αναφέρεται στην ιστορία, το έργο του Αργύρη θα στοιχηθεί, όπως ήδη ειπώθηκε, στα ιστορικά ράφια των βιβλιοθηκών. Πράγματι ο συγγραφέας εισέρχεται μετά από μία παρουσίαση της φυσικής γεωγραφίας του χωριού στο χώρο της Ιστορίας αρχίζοντας από την αρχαιότητα και καταλήγοντας στη σημερινή εποχή.

Κατά βάσιν οι πηγές που χρησιμοποίησε ήταν προφορικές, αναφέρεται αυτό στον πρόλογο, αλλά και γραπτές επίσης. Ορισμένοι από τους αφηγητές, όπως καταθέτει ο συγγραφέας, ζήτησαν να μην αναφερθεί το όνομά τους, προφανώς όταν ιστορούσαν τα γεγονότα της δεκαετίας του 1940 όπου το χωριό διχασμένο σε δύο στρατόπεδα πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του κυρίως Εμφυλίου Πολέμου: συγκεκριμένα από τους Ιταλούς ένας (κατόπιν ξυλοκοπήματος), από τους Γερμανούς 12, από τους εθνικιστές οπλίτες 2, από τον Ελληνικό Στρατό 21 κι από τους αντάρτες του ΔΣΕ 13, εν συνόλω 46 ήταν οι νεκροί από το 1942 έως το 1950.

Άνδρες των ΜΑΥ από τις Αμυγδαλιές. Ο φτωχός οπλισμός τους ερμηνεύει κατά έναν τρόπο τις απώλειες που υπέστησαν κατά τη διάρκεια του κυρίως Εμφυλίου Πολέμου (Αρχείο Πολιτιστικού Συλλόγου Αμυγδαλιών)

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Το ιστορικό πλαίσιο, τα περικείμενα δηλαδή στοιχεία, εντάσσουν το βιβλίο σε έναν ευρύτερο καμβά συνδέοντας τη μικροϊστορία με τη μακροϊστορία. Επιτρέπουν έτσι κι άλλους να παρέμβουν αξιοποιώντας το περιεχόμενό του είτε προς σχηματισμόν ερμηνειών είτε προς δημιουργίαν ερωτημάτων.

Ένα παράδειγμα: η πληροφορία που μας δίνει ο συγγραφέας ότι τους κατοίκους των Αμυγδαλιών τους αποκαλούσαν παλαιότερα «καλαμαράδες», για την ακρίβεια στο τοπικό ιδίωμα «καλαμαράδις», προφανώς σχηματίστηκε ή ενισχύθηκε επειδή στην «Πικριβινίτσα» τουλάχιστον από το 1926 κι εντεύθεν στήνονταν κάλπες σε κάθε βουλευτικές εκλογές κι εκεί προσέρχονταν να ψηφίσουν τα γύρω χωριά.[2]

Η ίδια πληροφορία για τους καλαμαράδις μπορεί να τεκμηριώσει την επιλογή του χωριού το 1944 ως έδρα Αχτίδας του ΚΚΕ,[3] χώρο παρουσίασης θεατρικών δρώμενων από τους νεολαίους του ΕΑΜ,[4] αλλά και τόπο εκλογής εκλεκτόρων της Κυβέρνησης του Βουνού το ίδιο έτος.[5] Αλλά αυτό είναι ένα μόνο μέρος του ζητήματος, καθώς τα αναφερόμενα τεκμήρια δύνανται να κριθούν διαβλητά, αφού και μόνο η εντυπωσιακή φωτογραφία των ανδρών των ΜΑΥ είναι αρκετή για να αντικρούσει σθεναρώς την ερμηνεία για έναν πάγιο πολιτικό προσανατολισμό των κατοίκων των Αμυγδαλιών.

Δηλαδή μία αρχική θέση βάλλεται από μία ύστερη άρνηση. Ποια είναι τελικά η σύνθεση είναι άδηλο. Χρειάζεται λοιπόν περαιτέρω έρευνα, π.χ. να αντλήσουμε από την εκλογική συμπεριφορά των κατοίκων, κτιστών εν μέρει όπως αναφέρει ο συγγραφέας, αλλά πάλι δεν υπάρχει βεβαιότητα, αφού στις Αμυγδαλιές ψήφιζαν και όμορα χωριά όπως (μάλλον) η Ροδιά. Στις εκλογές πάντως του 1936 το Παλλαϊκό Μέτωπο έλαβε 64 ψήφους, ποσοστό 11% επί των ψηφισάντων του χωριού και πρώτος στην επιλογή των αριστερών ήταν ένας ιατρός, ο Τηλέμαχος Ευθυμιάδης, υιός παλαιού βουλευτή του Λαϊκού Κόμματος.[6]

Εν μέσω των αλληλοσυγκρουόμενων αυτών πληροφοριών κι ερμηνειών το σημαντικό είναι το εξής: η κατάφαση, η απόφαση, οι ερωτήσεις και το έναυσμα για περαιτέρω έρευνα προκαλούνται έπειτα από την ανάγνωση του βιβλίου. Αν το βιβλίο δεν υπήρχε, δεν θα υπήρχαν κι αυτές. Με άλλα λόγια η διαφορετική άποψη χρωστάει την ύπαρξή της σε μία προϋπάρχουσα αντίστοιχη και η δεύτερη δεν θα σχηματιζόταν εάν δεν υπήρχε η πρώτη.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΕΣ
Ένα άλλο παράδειγμα: στο βιβλίο παρατίθενται ορισμένες ετυμολογίες της Πικριβινίτσας ανάμεσά τους η προπολεμική αντίστοιχη του καθηγητή Χρήστου Ενισλείδη, που ειπώθηκε και από τον προηγούμενο ομιλητή, η οποία αναλύει τη λέξη ως πικρ εβέν =πολύς ανήφορος.[7] Γερμανός γλωσσολόγος[8] ερμήνευσε την Πικριβινίτσα ως τσουκνιδότοπο αποδεχόμενος μία ελληνική παρετυμολογία της λέξης Κοπριβένιτσα (σλ. κοπρίβα =τσουκνίδα).

Όμως ο γράφων θεωρεί το έτυμο διαφορετικό, επειδή η λέξη συναντάται σχεδόν αυτούσια συχνά στο χώρο των Βαλκανίων: Μπεκρεβενίκος (Μπικριβινίκους στο τοπικό ιδίωμα) ονομάζεται ένα αντέρεισμα του όρους Σινιάτσικο με υψόμετρο 1200 περίπου μέτρα.[9] Προσέτι με τη λέξη Ποκρβένιτσα αποκαλούνται σήμερα μία πηγή κι ένα πηγάδι στη Σερβία,[10] ενώ υπάρχουν πάνω από δέκα χωριά στα Βαλκάνια με τα ονόματα Ποκρβένικ ή Ποκρόβενικ κ.α.[11]

Τι ακριβώς σημαίνει στην παλαιοσλαβική η λέξη είναι άγνωστο, αν και είναι πιθανόν να συνδέεται με το «πουκρόβ(ι)», λέξη του ιδιώματος του χωριού μου Αιανή, η οποία μεταφράζεται ως το μάλλινο σκέπασμα.[12]

Παρά το σλαβικό όμως έτυμο, η ακριβής ανασύνθεση του πληθυσμού στο χωριό «Πεκρεβενίτζα», όνομα με το οποίο καταγράφτηκαν οι Αμυγδαλιές για πρώτη φορά πριν από μερικούς αιώνες στον κώδικα της Ζάμπουρντας (Ζάβορδας)[13] δεν είναι εύκολα κατορθωτή. Διότι ο συγγραφέας μας παραδίδει ευκρινώς ότι ο περίγυρος τόπος κατοικούνταν πριν από την έλευση των σλαβικών φυλών (των Δρουγουβιτών μάλλον) στην περιοχή κι ακόμη πως μερικές οικογένειες των Αμυγδαλιών προσήλθαν από την Ήπειρο ή άλλα μέρη. Επιπλέον μας βεβαιώνει ο συγγραφέας πως τα περισσότερα τοπωνύμιά του χωριού είναι ελληνικά κι ακόμη χρειάζεται να συνυπολογιστούν οι τρεις πολυεθνικές αυτοκρατορίες στις οποίες ανήκε διοικητικά η Πικριβινίτσα επί πολλές εκατονταετίες.

ΕΝ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΙ
Ανακεφαλαιώνοντας: η προσφορά του συγγραφέα στα γράμματα είναι γνωστή κι επαινετή. Με το παρόν βιβλίο αυξάνεται ποσοτικά η γνώση μας για το παρελθόν καθώς λαμβάνουμε με την ανάγνωσή του πλούσιες πληροφορίες, αλλά και ποιοτικά ωφελούμαστε, αφού προσφέρεται ως βάση προς στήριξιν ερμηνειών, δημιουργίαν ερωτημάτων ή έναυσμα για περαιτέρω έρευνα. Προφανώς στη δεύτερη έκδοσή του θα προστεθεί στο τέλος ευρετήριο και τα κείμενα κάτω από τις φωτογραφίες θα αυξηθούν.

Συγχαρητήρια στο συγγραφέα κι ευχόμαστε καλή επιτυχία στο ταξίδι του βιβλίου.

Ευχαριστώ πολύ!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Ευρίσκονται στις διευθύνσεις http://www.e-amigdalies.gr/, http://dim-amygd.gre.sch.gr/ και http://users.gre.sch.gr/karaliolio

[2] Βλ. Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης (στο εξής ΔΒΚ), Ηχώ της Μακεδονίας (21.11.26) 2

[3] Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, Αρχείο ΚΚΕ, Φ. 415/23/8/4, Οργανωτική κατάσταση ΠΕ ΚΚΕ Γρεβενών του μήνα Απρίλη 1944, Τάσος [Χειμερινάκης]

[4] Συνέντευξη με τον Πάσχο Ζάμπακα από τη Λευκοπηγή, αντάρτη του 3/27 τάγματος του ΕΛΑΣ την 26η Οκτωβρίου 2002 και το Λάζαρο Καλλιανιώτη από την Αιανή, αποθηκάριο του 1ου λόχου του ιδίου τάγματος την άνοιξη του 1993

[5] Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης, Νέα Αλήθεια (9.12.47) 3

[6] ΔΒΚ, Βόρειος Ελλάς (16.02.36) 2. Λίγους μήνες μετά ο Ευθυμιάδης υπέγραψε προφανώς δήλωση μετανοίας, γι αυτό δεν φυλακίστηκε. Το 1942 κατέφυγε στη Μέση Ανατολή διαφωνήσας με τα επαναστατικά στελέχη του τόπου του

[7] ΔΒΚ, Μακεδονικόν Βήμα (18.6.31) 2

[8] Max Vasmer, Die Slaven in Griechenland, Akademie der Wissenschaften, Berlin 1941, σ. 186

[9] «Τα βουνά της Μακεδονίας, Άσκιον, Μορίκι (1703 μ.)», ένθετος χάρτης στο ορειβατικό περιοδικό Κορφές τ. 124, Αθήνα 1996;

[10] http://www.traveljournals.net/explore/serbia_and_montenegro/map/p9063113/pokrvenica.html και http://www.traveljournals.net/explore/serbia_and_montenegro/map/p9077718/pokrnevica.html
[11] http://www.traveljournals.net/explore/serbia_and_montenegro/locations/p/48.html

[12] Στη σερβική η κουβέρτα του αλόγου αναφέρεται ως ποκρόβατς, βλ. Morton Benson, Srpskohrvatsko-Engleski Recnik, 2 prep., Prosveta, Beograd 1979, σ. 194

[13] Χριστίνα –Μαρία Χατζηιωάννου, Η ιστορική εξέλιξη των οικισμών του Αλιάκμονα κατά την Τουρκοκρατία: ο κώδικας αρ. 201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας, ΚΝΕ/ΕΙΕ, Αθήνα 2000, σ. 132

Ανάβαση στο Μπούρινο 17.03.09

Προέκυψε από καταφατική απάντηση σε προχθεσινή πρόταση του εκ Λευκοπηγής γυμναστή κι ανθρώπου της φύσης Μηνά Πάσχου για κοινή μας ανάβαση, οι μεν από Λευκοπηγή, οι δε από Αιανή. Ο καιρός ανοίγει, οι χυμοί τρέχουν, ένας νέος Σύλλογος Φυσιολατρικός μαθεύτηκε ότι δημιουργήθηκε πρόσφατα στην Αιανή οπότε ένας κόπος μερικών ωρών δεν ήθελε πολύ σκέψη.

Συνεννοηθήκαμε λοιπόν και κινήσαμε κατά τις 8 το πρωί με δύο αυτοκίνητα προς το Υπαίθριο Μουσείο Σιαμπανόπουλου ή ΥΜΣ, κατά κόσμον Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα προς το χωριό Χρώμιο, ο γράφων, η ιστορικός Μαρία Μπρέτσα, ο νεοελληνιστής Γεώργιος Φτάκας, ο ιδιοκτήτης της Διαμαντοτρυποτεχνικής Αθανάσιος Τζέλλος και οι κόρες του Φωτεινή και Βάγια, φοιτήτριες αμφότερες.

Αφήσαμε το ένα αυτοκίνητο λίγο πιο πάνω από το ΥΜΣ καθώς ο δρόμος χαλούσε και μπήκαμε όλοι στο τζιπ που δεν είχε πρόβλημα. Κατεβήκαμε μόλις φτάσαμε στο ίδιο περίπου επίπεδο με τον αυχένα και βαδίσαμε ως αυτόν με τα πόδια. Εκεί τηλεφωνηθήκαμε με τους εκ Λευκοπηγής (Βελιστιάνοι) ερχομένους ορειβάτες, αλλά δεν είχαν ακόμη έρθει κοντά μας.

Αποφασίσαμε να κερδίσουμε μόνοι μας υψόμετρο και να φάμε το δεκατιανό μας ψηλά βλέποντας τους άλλους να έρχονται από κάτω. Πράγματι έτσι έγινε, αλλά ξαφνικά οι κάτω μας φώναξαν να κατέβουμε για να περπατήσουμε όλοι μαζί στο ίδιο μονοπάτι!
Κατεβήκαμε μάλλον δύσθυμοι. Αρχίσαμε να οδοιπορούμε μέσα στο πευκόδασος παραμερίζοντας μερικές φορές κλαδιά και πατώντας επάνω σε χαμηλούς κέδρους, αφού το μονοπάτι δεν διέθετε καλή σήμανση. Τόσες φορές ανεβήκαμε στο Μπούρινο, αλλά ποτέ από τη διαδρομή αυτή!

Σταματήσαμε για ξεκούραση κι ανεφοδιασμό στο Κλεφτονέρι ή Κλεφτόβρυση, μία από τις σπάνιες πηγές νερού που βρίσκεται αρκετά ψηλά. Ο ΑΤ μαζί με τις φοιτήτριες κόρες επιθύμησε να μη συνεχίσει. Τον ευχηθήκαμε καλή κατάβαση και προχωρήσαμε προς τα πάνω από ένα αδρό μονοπάτι μέσα στα πεύκα που συνεχώς αραίωναν. Εκεί συναντηθήκαμε με άνδρες εκ Κοζάνης που κατέβαιναν από την κορυφή.

Όταν τα δέντρα τελείωσαν, είχαμε φθάσει σχεδόν στον αυχένα. Ένας δροσερός αέρας μας προϋπάντησε από τα Βέντζια. Φάνηκε ο κώνος της κορυφής, ονομαζόμενος Ντρισινίκους στο τοπικό ιδίωμα, τοπωνύμιο που συναντάται επίσης στο Κόσοβο και την Τσεχία. Τι να σημαίνει άραγε;

Νέα πρόταση από τους εκ Λευκοπηγής ορειβάτες: να πάμε από το μαλακό κλασικό μονοπάτι, που ανεβαίνει από το αριστερό μέρος κι όχι από το απότομο που συνηθίζαμε εμείς. Απαντήσαμε ναι.

Στην κορυφή βρήκαμε μία δεκάδα ορειβατών, μάλλον από Σιάτιστα. Τραβηχτήκαμε σε ένα γούπατο, για να προφυλαχτούμε από τον αδύναμο αέρα και φάγαμε. Η θέα ήταν όπως συνήθως εντυπωσιακή: κοντά το νέφος της ΔΕΗ, μακριά πολλά βουνά: Όλυμπος, Πιέρια, Βέρμιο, Τζένα, Καϊμάκτσαλαν, Ιβάν Αλβανίας, Γράμμος, Σμόλικας, Περιστέρι, Κόζιακας, Άγραφα, Βελούχι.

Έπειτα οι Βελιστιάνοι προχώρησαν προς το καταφύγιο της Σιάτιστας, ενώ εμείς προς το Χρώμιο, αλλά από το απότομο μονοπάτι. Επιστρέψαμε από το μονοπάτι των πεύκων, αλλά η Κλεφτόβρυση μας διέφυγε.

Πριν φτάσουμε στο αμάξι μία δεκάδα σκυλιά κοντινού κοπαδιού μας έβαλαν στο άτι. Μας ακολουθούσαν γαυγίζοντας σχεδόν ως το ΥΜΣ. Κρίμα που το Μουσείο αυτό έγινε σε λάθος μέρος! Να που οδηγεί η νοσταλγία παρελθόντων τόπων!

Επρόκειτο συνολικά για επιχείρηση 7 περίπου ωρών με πολλές συγκινήσεις.

Φωτό από την ανάβαση στο Μπούρινο 17.03.09

στα πεύκα και τα κέδρα

γαλάζια σπουδή

οι εξ Αιανής όντες

στο Κλεφτονέρι για ανεφοδιασμό

ανατολικά του κώνου της κορυφής

απρόσμενες πασχαλίτσες στο υψομετρικό



άπλωμα στην κορυφή για φαγητό και φωτό

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΓΡΕΒΕΝΑ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ ΄40

Ανακοίνωση του Θανάση Καλλιανιώτη, Δρ Ιστορίας ΑΠΘ, στο ξενοδοχείο Αχίλλειον των Γρεβενών την Παρασκευή 10η Απριλίου 2009 στο Δ΄ Επιστημονικό Συνέδριο για την Ιστορία, την Τέχνη, τον Πολιτισμό και το Περιβάλλον της περιοχής, οργανωμένο από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών

Αγαπητοί φίλοι και φίλες,
ευχαριστώ πολύ το Νομάρχη και την οργανωτική επιτροπή που με αποδέχτηκαν ως ομιλητή κι εσάς επίσης που κάθεστε και ακούτε.

Η παρούσα εκφώνηση θίγει ζητήματα θεωρίας και πράξης, έργων και λόγων. Διαχωρίζει τα ιστορικά υποκείμενα σε δύο άνισα μέρη και περιοδολογεί τη δεκαετία εξετάζοντας τις βασικές μόνο ιδεολογίες. Τέλος δειγματοληπτικώς σκιαγραφεί δύο χαρακτηριστικά των ενυπαρχουσών ιδεολογιών, την ανωνυμία και την ονομασία των αποδεκτών των.

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΦΕΝΑΚΗ
«Ένδοξε και ηρωικέ Ντούτσε, δέξου εις τας αγκάλας της Μεγάλης σου αυτοκρατορίας τους βασανισμένους κατοίκους των χωρίων της Πίνδου, όπως ο καλός πατέρας το παραστρατημένο παιδί του»
έγραφε υπόμνημα που κυκλοφορούσε 27χρονος ποιμένας του Δασυλλίου Γρεβενών συνοδευόμενος από Ιταλούς στρατιώτες την άνοιξη του 1942. Την ίδια περίοδο κάτοικοι των χωριών Αμυγδαλιές, Ροδιά, Καλλονή, Αηδόνια, Αγ. Κοσμάς, Χρυσαυγή, Κυπαρίσσι και Μέγαρο υπέγραψαν δηλώσεις προσάρτησης στην Ιταλία. Το φθινόπωρο του ιδίου έτους άνδρες των Αμυγδαλιών ζήτησαν άδεια από το Ιταλικό Φρουραρχείο να διαδηλώσουν μέσα στα Γρεβενά υπέρ της προσάρτησης των Γρεβενών στην Ιταλική Αυτοκρατορία!

Φασίστες, θα ψιθυρίσουν μερικοί ανυποψίαστοι, όταν ακούσουν το γεγονός, ενώ άλλοι θα τους χρίσουν αυθωρεί προδότες, δοσίλογους, εχθρούς του έθνους. Γνωρίζετε τι τους απάντησε ο Ιταλός φρούραρχος; «Ευχαριστώ αλλά απαγορεύω την τοιαύτην κάθοδον επί του παρόντος»!

Ο άγνωστος σε μας φρούραρχος εκτός από ευγενής, ήταν κι ευφυέστατος. Κατάλαβε ότι η νεόκοπη φίλια ιδεολογική προσέγγιση των χωρικών ήταν μία φενάκη. Όντως κανείς από τους ανωτέρω δεν ομιλούσε ιταλικά ή βλάχικα και την πίστη στον ιταλικό φασισμό την είχαν επικαλεστεί κάτω από την πίεση αδήριτων αναγκών: να ξεφύγουν από το βραχνά της πείνας (στα Αηδόνια είχαν εκχερσώσει παράνομα εκτάσεις), να αποφεύγουν τους ελέγχους της Χωροφυλακής (οι κάτοικοι της Χρυσαυγής κουβαλούσαν με τα ζώα τους ξύλα από την Κρανιά στα Γρεβενά) ή να μην υφίστανται έρευνες για όπλα, πράγμα που σήμαινε εξευτελισμούς, δαρμούς, φυλακίσεις, ίσως και θάνατο. Το προκύπτον συμπέρασμα είναι πως κάποτε η επίκληση ιδεολογίας, ως θεωρίας, μπορεί να αποδειχτεί πλασματική κι επομένως διάφορη των πράξεων της καθημερινότητας.

ΑΝΙΣΟΜΕΡΗ ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Το αναφερόμενο υπόμνημα δεν το συνέταξαν οι χωρικοί, αλλά άλλος, μάλλον ένας αστός από τα Γρεβενά, εργολάβος και πρώην συνδικαλιστής του Αγροτικού Κόμματος που ακολουθούσε τους Ιταλούς. Η διαπίστωση αυτή μας επιτρέπει χαράζοντας μία παράλληλη γραμμή να διαχωρίσουμε την κοινωνία των Γρεβενών σε δύο άνισα μέρη: όσοι βρίσκονται επάνω είναι πολύ λιγότεροι από όσους κείνται από κάτω. Ακόμη οι επάνω ξέρουν, είναι δηλαδή δημιουργοί ή φορείς ιδεολογιών, ενώ οι κάτω δεν ξέρουν, απλώς ακολουθούν, είναι ο κόσμος της καθημερινότητας.

Πριν απλώσουμε το νοητό αυτό κλάσμα επάνω στην κοινωνία των Γρεβενών, χρειάζεται μία αδρή, ιδεολογικής φύσεως περιοδολόγηση της δεκαετίας του 1940 στην περιοχή.

1. Από το 1940 έως την άνοιξη του 1941 κυβέρνησε με σιδηρά πυγμή ο απόστρατος αξιωματικός Ιωάννης Μεταξάς

2. Έκτοτε έως το Μάρτιο του 1943 η εξουσία πέρασε στα χέρια των Ιταλών στρατιωτών, που είχαν υποτελή την ελληνική κυβερνητική μηχανή.

3. Από τότε έως και το Μάρτιο του 1945, για δύο δηλαδή χρόνια, τη διοίκηση του τόπου ανέλαβαν οι αντάρτες, δηλαδή οι πολιτικοί εκπρόσωποι του ΕΑΜ/ΚΚΕ. Οι Γερμανοί και κάποτε οι Έλληνες Εθνικιστές οπλίτες, προσήλθαν μερικές φορές στα Γρεβενά, αλλά αποτραβιούνταν γρήγορα έξω από την ανταρτοκρατούμενη περιοχή.

4. Από τη άνοιξη του 1946 έως τα τέλη του 1949 την εξουσία στα πεδινά ανέλαβε η Ελληνική Κυβέρνηση, που εκλέχθηκε με ελεύθερες εκλογές.

5. Την ίδια περίοδο δρούσε στα ορεινά ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, νέοι δηλαδή αντάρτες, που έμεναν πότε μόνιμα, πότε παροδικά στην ύπαιθρο.

Αφαιρούμε τους Ιταλούς και τους Γερμανούς, που θεωρούσαν ότι κράδαιναν τον πόλεμο του πολιτισμού εναντίον της βαρβαρότητας, διότι ήταν ξένοι κι εχθροί για όλους τους Έλληνες, κομουνιστές κι εθνικιστές. Η Εκκλησία εξετάζεται αδρομερώς, διότι το όραμα της δίκαιης κοινωνίας και του εξαγνισμού του πνεύματος που επιδιώκει δεν το αναζητά βιαίως ούτε και στρατολογεί μέλη, δεν χρειάζεται αφού θεωρεί ότι με τη γέννησή του ο άνθρωπος ανήκει στην Εκκλησία. Η Φιλελεύθερη Ελληνική Κυβέρνηση των ετών 1946 -49 ήταν ιδεολογικώς αρνητική, όπως και οι Βρετανοί οπότε θα εξεταστούν κι αυτοί μερικώς.

ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Απομένουν λοιπόν τρία συστήματα πεποιθήσεων: α) το μεταξικό, ο τρίτος δηλαδή ελληνικός πολιτισμός β) το εθνικιστικό, ήτοι ο αντικομουνισμός, ιδιαίτερα των παράνομων επαναστατικών οργανώσεων ΥΒΕ/ΕΚΑ/ΠΑΟ/ΕΔΕΣ και γ) το αντίστοιχο των ανταρτών του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, η λαοκρατία. Συγκρίνοντας τα δεν υπάρχει ούτε μία αμφισβήτηση ότι η ιδεολογία των επαναστατών υπερτερούσε κατά πολύ έναντι των άλλων σε διαπρύσια ζέση, σε στρατολογία και σε μεθόδους πάλης, αν θέλετε.

Ας συγκρίνουμε τώρα εν παρόδω δύο χειροπιαστά χαρακτηριστικά των ιδεολογιών. Ιδιαίτερο γνώρισμα της επαναστατικής ιδεολογίας, που την αντιδιαστέλλει τόσο από τη μεταξική όσο και την εθνικιστική, είναι η ανωνυμία. Ενώ λ.χ. ο καθένας είχε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ΄40 τη δυνατότητα να πληροφορηθεί ονομαστικά ποιοι τον εξουσιάζουν από τη βάση έως την κορυφή, κατά την περίοδο διακυβέρνησης των ανταρτών η πληροφόρηση της εξουσιαστικής δομής των, ιδιαίτερα της πολιτικής, ήταν ελλιπής, όταν δεν ήταν ανύπαρκτη.

Να ένα παράδειγμα: πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης και φορέας της επανάστασης στα Γρεβενά, από το Σεπτέμβριο του 1942 έως το Μάιο του 1943, που παροπλίστηκε έπειτα από απαίτηση των Βρετανών αλλά και για να διορθωθούν ορισμένα βιαίως πεπραγμένα, ήταν στην πραγματικότητα ένας κοντός, αεικίνητος Πρόσφυγας, ο Φίλος Γ΄. Μετρημένοι στα δάκτυλα σήμερα, αν όχι ένας μόνο και μοναδικός από τους επιζώντες μάρτυρες της εποχής στα Γρεβενά, γνωρίζει το πραγματικό του ονοματεπώνυμο!

Το Φίλο Γ΄ αντικατέστησε ο Χριστόφορος κι έπειτα ο Περικλής, όλα επαναστατικά παρωνύμια. Ακόμη πιο δύσκολο έως απίθανο ήταν τότε να μαθευτεί από όσους ήταν κάτω από τη γραμμή το οργανόγραμμα της εξουσίας έως την κορυφή. Εννοείται ότι η χρήση ψευδωνύμων ήταν απόρροια των φοβερών κινδύνων της εποχής για άσκηση αντιποίνων επάνω σε συγγενείς και φίλους, ωστόσο η χρήση της ανωνυμίας ήταν μέρος της επαναστατικής ιδεολογίας, γι αυτό κι αποτελεί στοιχείο αναφοράς και διαφοράς.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό των ιδεολογιών είναι οι ονομασίες των αποδεκτών των. Ο Μεταξάς και οι Εθνικιστές απευθύνονταν στο Ελληνικό Έθνος, ενώ οι αντάρτες στο λαό, τον οποίο όμως δεν δίσταζαν δημόσια να δεχθούν ότι ο λαός διαχωριζόταν σε Έλληνες, «Μακεδόνες», Βλάχους, Εβραίους, σε εθνικές δηλαδή μειονότητες.

Στην πραγματικότητα όμως, δηλαδή στην καθημερινότητα, στην περιοχή των Γρεβενών εκτός από ελάχιστους που κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη το Μάρτιο του 1943, για τους οποίους ωστόσο δεν γνωρίζουμε τους ακριβείς λόγους που αντιτέθηκαν στους αντάρτες, κανείς από τους υπόλοιπους γνώστες της βλάχικης γλώσσας δεν δήλωσε ποτέ μη Έλληνας. Εβραίοι και Σλαβόφωνοι δεν υπήρχαν στην περιοχή και οι «Ρόμδις» όπως αποκαλείται στο τοπικό ιδίωμα ένα μικρό μέρος των κατοίκων, δεν δήλωσαν ποτέ ξεχωριστοί από τους Έλληνες. Προς τι η επίκληση των διαφορών;

ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ
Συγκεφαλαιώνοντας η ανακοίνωση εξετάζει α) τις ομοιότητες και τις διαφορές των ιδεολογιών στα Γρεβενά β) το οπλοστάσιό τους γ) τον τρόπο πραγμάτωσης των δ) την πολιτική τους επικοινωνία ε) το πως προσλάμβαναν τα συστήματα των ιδεών οι λίγοι και πως οι πολλοί.

Για τις απαντήσεις αυτές θα μελετηθούν γραπτές πηγές της εποχής όπως έγγραφα και ο τύπος όσο και ύστερες καταθέσεις. κι ακόμη σύγχρονες απόψεις επιζώντων, έστω και διαθλασμένες μέσα από το πρίσμα του χρόνου.

Έσχατη επιδίωξη του πονήματος η αναζήτηση της αλήθειας.

Θα ήμουν ευτυχής αν μπορούσα να απαντήσω σε τυχόν ερωτήσεις σας.

Ευχαριστώ πολύ!

ΛΕΖΑΝΤΕΣ ΦΩΤΟ

1. η οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου

2. ο γράφων εκφωνεί στο βήμα

3. μέρος του ακροατηρίου (έσχατοι αλλά όχι τελευταίοι!)

4. συζήτηση για το βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ΄ στο σαλέ του Αχιλλείου

5. πόντιες καλλιτέχνισες στην Κιβωτό