Αγαπητοί φίλοι και φίλες,
ευχαριστώ πολύ το Νομάρχη και την οργανωτική επιτροπή που με αποδέχτηκαν ως ομιλητή κι εσάς επίσης που κάθεστε και ακούτε.
ευχαριστώ πολύ το Νομάρχη και την οργανωτική επιτροπή που με αποδέχτηκαν ως ομιλητή κι εσάς επίσης που κάθεστε και ακούτε.
Η παρούσα εκφώνηση θίγει ζητήματα θεωρίας και πράξης, έργων και λόγων. Διαχωρίζει τα ιστορικά υποκείμενα σε δύο άνισα μέρη και περιοδολογεί τη δεκαετία εξετάζοντας τις βασικές μόνο ιδεολογίες. Τέλος δειγματοληπτικώς σκιαγραφεί δύο χαρακτηριστικά των ενυπαρχουσών ιδεολογιών, την ανωνυμία και την ονομασία των αποδεκτών των.ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΦΕΝΑΚΗ
«Ένδοξε και ηρωικέ Ντούτσε, δέξου εις τας αγκάλας της Μεγάλης σου αυτοκρατορίας τους βασανισμένους κατοίκους των χωρίων της Πίνδου, όπως ο καλός πατέρας το παραστρατημένο παιδί του»
έγραφε υπόμνημα που κυκλοφορούσε 27χρονος ποιμένας του Δασυλλίου Γρεβενών συνοδευόμενος από Ιταλούς στρατιώτες την άνοιξη του 1942. Την ίδια περίοδο κάτοικοι των χωριών Αμυγδαλιές, Ροδιά, Καλλονή, Αηδόνια, Αγ. Κοσμάς, Χρυσαυγή, Κυπαρίσσι και Μέγαρο υπέγραψαν δηλώσεις προσάρτησης στην Ιταλία. Το φθινόπωρο του ιδίου έτους άνδρες των Αμυγδαλιών ζήτησαν άδεια από το Ιταλικό Φρουραρχείο να διαδηλώσουν μέσα στα Γρεβενά υπέρ της προσάρτησης των Γρεβενών στην Ιταλική Αυτοκρατορία!
Φασίστες, θα ψιθυρίσουν μερικοί ανυποψίαστοι, όταν ακούσουν το γεγονός, ενώ άλλοι θα τους χρίσουν αυθωρεί προδότες, δοσίλογους, εχθρούς του έθνους. Γνωρίζετε τι τους απάντησε ο Ιταλός φρούραρχος; «Ευχαριστώ αλλά απαγορεύω την τοιαύτην κάθοδον επί του παρόντος»!Ο άγνωστος σε μας φρούραρχος εκτός από ευγενής, ήταν κι ευφυέστατος. Κατάλαβε ότι η νεόκοπη φίλια ιδεολογική προσέγγιση των χωρικών ήταν μία φενάκη. Όντως κανείς από τους ανωτέρω δεν ομιλούσε ιταλικά ή βλάχικα και την πίστη στον ιταλικό φασισμό την είχαν επικαλεστεί κάτω από την πίεση αδήριτων αναγκών: να ξεφύγουν από το βραχνά της πείνας (στα Αηδόνια είχαν εκχερσώσει παράνομα εκτάσεις), να αποφεύγουν τους ελέγχους της Χωροφυλακής (οι κάτοικοι της Χρυσαυγής κουβαλούσαν με τα ζώα τους ξύλα από την Κρανιά στα Γρεβενά) ή να μην υφίστανται έρευνες για όπλα, πράγμα που σήμαινε εξευτελισμούς, δαρμούς, φυλακίσεις, ίσως και θάνατο. Το προκύπτον συμπέρασμα είναι πως κάποτε η επίκληση ιδεολογίας, ως θεωρίας, μπορεί να αποδειχτεί πλασματική κι επομένως διάφορη των πράξεων της καθημερινότητας.
ΑΝΙΣΟΜΕΡΗ ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Το αναφερόμενο υπόμνημα δεν το συνέταξαν οι χωρικοί, αλλά άλλος, μάλλον ένας αστός από τα Γρεβενά, εργολάβος και πρώην συνδικαλιστής του Αγροτικού Κόμματος που ακολουθούσε τους Ιταλούς. Η διαπίστωση αυτή μας επιτρέπει χαράζοντας μία παράλληλη γραμμή να διαχωρίσουμε την κοινωνία των Γρεβενών σε δύο άνισα μέρη: όσοι βρίσκονται επάνω είναι πολύ λιγότεροι από όσους κείνται από κάτω. Ακόμη οι επάνω ξέρουν, είναι δηλαδή δημιουργοί ή φορείς ιδεολογιών, ενώ οι κάτω δεν ξέρουν, απλώς ακολουθούν, είναι ο κόσμος της καθημερινότητας.
Πριν απλώσουμε το νοητό αυτό κλάσμα επάνω στην κοινωνία των Γρεβενών, χρειάζεται μία αδρή, ιδεολογικής φύσεως περιοδολόγηση της δεκαετίας του 1940 στην περιοχή.1. Από το 1940 έως την άνοιξη του 1941 κυβέρνησε με σιδηρά πυγμή ο απόστρατος αξιωματικός Ιωάννης Μεταξάς
2. Έκτοτε έως το Μάρτιο του 1943 η εξουσία πέρασε στα χέρια των Ιταλών στρατιωτών, που είχαν υποτελή την ελληνική κυβερνητική μηχανή.
3. Από τότε έως και το Μάρτιο του 1945, για δύο δηλαδή χρόνια, τη διοίκηση του τόπου ανέλαβαν οι αντάρτες, δηλαδή οι πολιτικοί εκπρόσωποι του ΕΑΜ/ΚΚΕ. Οι Γερμανοί και κάποτε οι Έλληνες Εθνικιστές οπλίτες, προσήλθαν μερικές φορές στα Γρεβενά, αλλά αποτραβιούνταν γρήγορα έξω από την ανταρτοκρατούμενη περιοχή.
4. Από τη άνοιξη του 1946 έως τα τέλη του 1949 την εξουσία στα πεδινά ανέλαβε η Ελληνική Κυβέρνηση, που εκλέχθηκε με ελεύθερες εκλογές.
5. Την ίδια περίοδο δρούσε στα ορεινά ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, νέοι δηλαδή αντάρτες, που έμεναν πότε μόνιμα, πότε παροδικά στην ύπαιθρο.
Αφαιρούμε τους Ιταλούς και τους Γερμανούς, που θεωρούσαν ότι κράδαιναν τον πόλεμο του πολιτισμού εναντίον της βαρβαρότητας, διότι ήταν ξένοι κι εχθροί για όλους τους Έλληνες, κομουνιστές κι εθνικιστές. Η Εκκλησία εξετάζεται αδρομερώς, διότι το όραμα της δίκαιης κοινωνίας και του εξαγνισμού του πνεύματος που επιδιώκει δεν το αναζητά βιαίως ούτε και στρατολογεί μέλη, δεν χρειάζεται αφού θεωρεί ότι με τη γέννησή του ο άνθρωπος ανήκει στην Εκκλησία. Η Φιλελεύθερη Ελληνική Κυβέρνηση των ετών 1946 -49 ήταν ιδεολογικώς αρνητική, όπως και οι Βρετανοί οπότε θα εξεταστούν κι αυτοί μερικώς.
ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Απομένουν λοιπόν τρία συστήματα πεποιθήσεων: α) το μεταξικό, ο τρίτος δηλαδή ελληνικός πολιτισμός β) το εθνικιστικό, ήτοι ο αντικομουνισμός, ιδιαίτερα των παράνομων επαναστατικών οργανώσεων ΥΒΕ/ΕΚΑ/ΠΑΟ/ΕΔΕΣ και γ) το αντίστοιχο των ανταρτών του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, η λαοκρατία. Συγκρίνοντας τα δεν υπάρχει ούτε μία αμφισβήτηση ότι η ιδεολογία των επαναστατών υπερτερούσε κατά πολύ έναντι των άλλων σε διαπρύσια ζέση, σε στρατολογία και σε μεθόδους πάλης, αν θέλετε.
ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Απομένουν λοιπόν τρία συστήματα πεποιθήσεων: α) το μεταξικό, ο τρίτος δηλαδή ελληνικός πολιτισμός β) το εθνικιστικό, ήτοι ο αντικομουνισμός, ιδιαίτερα των παράνομων επαναστατικών οργανώσεων ΥΒΕ/ΕΚΑ/ΠΑΟ/ΕΔΕΣ και γ) το αντίστοιχο των ανταρτών του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, η λαοκρατία. Συγκρίνοντας τα δεν υπάρχει ούτε μία αμφισβήτηση ότι η ιδεολογία των επαναστατών υπερτερούσε κατά πολύ έναντι των άλλων σε διαπρύσια ζέση, σε στρατολογία και σε μεθόδους πάλης, αν θέλετε.
Ας συγκρίνουμε τώρα εν παρόδω δύο χειροπιαστά χαρακτηριστικά των ιδεολογιών. Ιδιαίτερο γνώρισμα της επαναστατικής ιδεολογίας, που την αντιδιαστέλλει τόσο από τη μεταξική όσο και την εθνικιστική, είναι η ανωνυμία. Ενώ λ.χ. ο καθένας είχε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ΄40 τη δυνατότητα να πληροφορηθεί ονομαστικά ποιοι τον εξουσιάζουν από τη βάση έως την κορυφή, κατά την περίοδο διακυβέρνησης των ανταρτών η πληροφόρηση της εξουσιαστικής δομής των, ιδιαίτερα της πολιτικής, ήταν ελλιπής, όταν δεν ήταν ανύπαρκτη.Να ένα παράδειγμα: πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης και φορέας της επανάστασης στα Γρεβενά, από το Σεπτέμβριο του 1942 έως το Μάιο του 1943, που παροπλίστηκε έπειτα από απαίτηση των Βρετανών αλλά και για να διορθωθούν ορισμένα βιαίως πεπραγμένα, ήταν στην πραγματικότητα ένας κοντός, αεικίνητος Πρόσφυγας, ο Φίλος Γ΄. Μετρημένοι στα δάκτυλα σήμερα, αν όχι ένας μόνο και μοναδικός από τους επιζώντες μάρτυρες της εποχής στα Γρεβενά, γνωρίζει το πραγματικό του ονοματεπώνυμο!
Το Φίλο Γ΄ αντικατέστησε ο Χριστόφορος κι έπειτα ο Περικλής, όλα επαναστατικά παρωνύμια. Ακόμη πιο δύσκολο έως απίθανο ήταν τότε να μαθευτεί από όσους ήταν κάτω από τη γραμμή το οργανόγραμμα της εξουσίας έως την κορυφή. Εννοείται ότι η χρήση ψευδωνύμων ήταν απόρροια των φοβερών κινδύνων της εποχής για άσκηση αντιποίνων επάνω σε συγγενείς και φίλους, ωστόσο η χρήση της ανωνυμίας ήταν μέρος της επαναστατικής ιδεολογίας, γι αυτό κι αποτελεί στοιχείο αναφοράς και διαφοράς.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό των ιδεολογιών είναι οι ονομασίες των αποδεκτών των. Ο Μεταξάς και οι Εθνικιστές απευθύνονταν στο Ελληνικό Έθνος, ενώ οι αντάρτες στο λαό, τον οποίο όμως δεν δίσταζαν δημόσια να δεχθούν ότι ο λαός διαχωριζόταν σε Έλληνες, «Μακεδόνες», Βλάχους, Εβραίους, σε εθνικές δηλαδή μειονότητες. Στην πραγματικότητα όμως, δηλαδή στην καθημερινότητα, στην περιοχή των Γρεβενών εκτός από ελάχιστους που κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη το Μάρτιο του 1943, για τους οποίους ωστόσο δεν γνωρίζουμε τους ακριβείς λόγους που αντιτέθηκαν στους αντάρτες, κανείς από τους υπόλοιπους γνώστες της βλάχικης γλώσσας δεν δήλωσε ποτέ μη Έλληνας. Εβραίοι και Σλαβόφωνοι δεν υπήρχαν στην περιοχή και οι «Ρόμδις» όπως αποκαλείται στο τοπικό ιδίωμα ένα μικρό μέρος των κατοίκων, δεν δήλωσαν ποτέ ξεχωριστοί από τους Έλληνες. Προς τι η επίκληση των διαφορών;
ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ
Συγκεφαλαιώνοντας η ανακοίνωση εξετάζει α) τις ομοιότητες και τις διαφορές των ιδεολογιών στα Γρεβενά β) το οπλοστάσιό τους γ) τον τρόπο πραγμάτωσης των δ) την πολιτική τους επικοινωνία ε) το πως προσλάμβαναν τα συστήματα των ιδεών οι λίγοι και πως οι πολλοί.
ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ
Συγκεφαλαιώνοντας η ανακοίνωση εξετάζει α) τις ομοιότητες και τις διαφορές των ιδεολογιών στα Γρεβενά β) το οπλοστάσιό τους γ) τον τρόπο πραγμάτωσης των δ) την πολιτική τους επικοινωνία ε) το πως προσλάμβαναν τα συστήματα των ιδεών οι λίγοι και πως οι πολλοί.
Για τις απαντήσεις αυτές θα μελετηθούν γραπτές πηγές της εποχής όπως έγγραφα και ο τύπος όσο και ύστερες καταθέσεις. κι ακόμη σύγχρονες απόψεις επιζώντων, έστω και διαθλασμένες μέσα από το πρίσμα του χρόνου.
Έσχατη επιδίωξη του πονήματος η αναζήτηση της αλήθειας.
Θα ήμουν ευτυχής αν μπορούσα να απαντήσω σε τυχόν ερωτήσεις σας.
Ευχαριστώ πολύ!
ΛΕΖΑΝΤΕΣ ΦΩΤΟ
1. η οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου
2. ο γράφων εκφωνεί στο βήμα
3. μέρος του ακροατηρίου (έσχατοι αλλά όχι τελευταίοι!)
4. συζήτηση για το βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ΄ στο σαλέ του Αχιλλείου
5. πόντιες καλλιτέχνισες στην Κιβωτό
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου