Η Ευέλικτη Ζώνη στο Δημοτικό Σχολείο: όψεις θεωρίας και πράξης

Η παρούσα ανακοίνωση είναι τριμερής: αρχικά παρουσιάζονται οι πηγές για την επεξεργασία του θέματος. Έπειτα σχολιάζονται αδρομερώς ορισμένες αντίθετες με την Ευέλικτη Ζώνη γνώμες. Τέλος ακολουθούν απόψεις περί μίας πρακτικής διεξαγωγής της

ΟΙ ΠΗΓΕΣ
Για την συγγραφή της ανακοίνωσης μελετήθηκε το υλικό που είναι αναρτημένο στον ιστότοπο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (στο εξής ΠΙ) σχετικά με την Ευέλικτη Ζώνη του Δημοτικού και του Γυμνασίου –ανάμεσά του υπάρχει και μία σχετικά πρόσφατη εργασία της δασκάλας Αλεξίας Κωτίτσα με τίτλο «Διατροφή –Υγεία».

Επίσης ξεφυλλίστηκε ένα έντυπο με τίτλο Οδηγός Σχεδίων Εργασίας (Πολυθεματικό βιβλίο –Ευέλικτη Ζώνη -Διαθεματικότητα) που τυπώθηκε από το ΠΙ προς χάριν των εκπαιδευτικών το 2002. Ακόμη διαβάστηκαν διάφορες απόψεις και κείμενα στο διαδίκτυο, τα οποία είτε στηρίζουν είτε επιτίθενται στο θεσμό της Ευέλικτης Ζώνης.

Παρόλο που ο εκφωνών γνωρίζει ότι ελάχιστα μάλλον εκ μέρους του νέα στοιχεία για το ζήτημα μπορούν να κομιστούν μπροστά σας, θεωρεί τον εαυτό του ευτυχή, διότι εφάρμοσε το σχολικό έτος 2004 -2005 την Ευέλικτη Ζώνη στο Σχολείο της Αιανής Κοζάνης, γεγονός που σημαίνει ότι είχε τη δυνατότητα να συγκρίνει την άνεση της θεωρίας με το σκληρό πεδίο της πραγματικότητας.

Ταυτόχρονα υπήρξε και δυστυχής, αφού αν και υποψήφιος τότε διδάκτορας της Ιστορίας, δηλαδή έμπειρος στην εκπόνηση ερευνητικών εργασιών, δεν κατάφερε να συμπτύξει σε ένα ενιαίο όλο το μόχθο των μαθητών του της ΣΤ΄ τάξης. Ίσως κάποτε σε ώρα απραξίας θα βγει αυτός από το ξεχασμένο συρτάρι και θα δει ως πρέπει το φως της δημοσιότητας.

Η ΑΝΤΙΘΕΣΗ
Αυτή η τρανταχτή αποτυχία εξηγεί τους δισταγμούς των εκπαιδευτικών (νηπιαγωγών, δασκάλων και καθηγητών) να αποδεχτούν κι εφαρμόσουν την Ευέλικτη Ζώνη. Όμως μόνο εν μέρει, διότι η πολεμική εναντίον της μικρή σχέση έχει με την αληθινή της διάσταση, αφού, όπως ήδη αποκαλύφτηκε με ένα προσωπικό παράδειγμα, μερικές φορές, αν όχι τις πιο πολλές, η θεωρία είναι κατά πολύ αντίθετη της πραγματικότητας.

Έχουν ειπωθεί διάφορα για την Ευέλικτη Ζώνη: ότι σκοπός της είναι η παθητική προσαρμογή του Σχολείου στην κοινωνία της αγοράς, πως στοχεύει στον ανταγωνισμό των εκπαιδευτικών μεταξύ τους, ότι επιτρέπει την είσοδο των χορηγών στα Σχολεία, πως προωθεί την αξιολόγηση -χειραγώγηση και άλλα τοιαύτα.

Ο εκφωνών έχοντας εργαστεί μαζί με τους μαθητές επάνω στο ζήτημα της μετανάστευσης από και προς το χωριό του σας διαβεβαιώνει ότι όλες οι παραπάνω γενικόλογες αντίθετες της Ευέλικτης Ζώνης γνώμες, καμία εντελώς αξία δεν έχουν, αφού σε κανένα μεταναστευτικό πρακτορείο δεν είχε απευθυνθεί προς αναζήτηση οικονομικής υποστήριξης και ούτε βομβάρδιζε, όπως έχει γραφτεί, με «ξεκάρφωτες και αντιεπιστημονικές πληροφορίες» τους μαθητές του, απλούστατα διότι οι μαθητές έφερναν στην τράπεζα της βασάνου το υλικό προς επεξεργασία κι όχι ο ίδιος.

Αυτές οι εχθρικές στην Ευέλικτη Ζώνη απόψεις αξία έχουν μόνο αν τις μελετά κανείς από την οπτική της πολιτικής επικοινωνίας. Αλλά το πιο αξιοθαύμαστο θα ήταν να ασχοληθεί μαζί τους κανένας τολμηρός δάσκαλος στην ώρα της Ευέλικτης Ζώνης!

Η ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ
Φυσικά η Ευέλικτη Ζώνη, τα συνακόλουθα σχέδια εργασίας (πρότζεκτς στα αγγλικά), η διαθεματικότητα, η διεπιστημονικότητα, η διακλαδικότητα και άλλες παρόμοιες έννοιες είναι τέκνα του καιρού των. Εμφανίστηκαν ή, αν θέλετε, πύκνωσαν την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα σε περίοδο που οι Επιστήμες εξειδικεύονται και όλο και περισσότεροι άνθρωποι τις διακονούν. Καμία ξεχωριστά δεν μπορεί πια να διεκδικεί την πρωτιά από τις άλλες κι έτσι όσον αφορά στο πεδίο μας έχει παύσει πια η διάκριση μεταξύ πρωτευόντων και δευτερευόντων μαθημάτων. Η Γλώσσα π.χ. δεν είναι αξιότερη της Φυσικής Αγωγής ή της Μουσικής, αφού μία λυρική σκηνή κάλλιστα μπορεί να δοθεί όχι μόνον με λέξεις αλλά και με κινήσεις ή νότες.

Πρακτικά τώρα, τι ακριβώς είναι η Ευέλικτη Ζώνη; Είναι ένα 4ωρο ή 2ωρο κάθε εβδομάδα όπου ανάλογα με τη «γεωγραφία» του Σχολείου (τόπος κι ενδιαφέροντα μικρών και μεγάλων) κι έπειτα από συζήτηση με τους μαθητές επιλέγεται ένα θέμα: Αν είμαστε στο χωριό, μπορούμε π.χ. να ασχοληθούμε με τα τοπωνύμιά του, αν βρισκόμαστε στην πόλη με την αρχιτεκτονική της γειτονιάς. Οι μαθητές, αφού χωριστούν σε ομάδες, αναζητούν πρωταρχικά την πρώτη ύλη, σχετικές δηλαδή πληροφορίες, τις οποίες ανακοινώνουν προφορικά η γραπτά μέσα στην τάξη.

Ως τώρα η πρακτική αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ομαδική δημοσιογραφία ή ιστοριοδιφική έρευνα, αφού, για να γίνουμε μικροί επιστήμονες χρειάζεται να επεξεργαστούμε το υλικό. Εν πρώτοις η αρίθμηση ανήκει στο κατώφλι της Επιστήμης: πόσα ανθρωπωνύμια και πόσα τοπωνύμια υπάρχουν ή αντίστοιχα πόσες μονοκατοικίες στο σύνολο των πολυκατοικιών; Αν συνεχίσουμε να ρωτάμε π.χ. πώς ερμηνεύεται έκαστο τοπωνύμιο ή αντίστοιχα ποια είναι η οικονομική κατάσταση όσων ζουν στις μονοκατοικίες αθλούμαστε ήδη στο στίβο της Επιστήμης, αφού χρειάζεται όχι μόνο να αναζητήσουμε περισσότερες γνώσεις και μάλιστα από άλλες επιστήμες, τη Γλωσσολογία π.χ. ή τις Οικονομικές, αλλά και να συγκρίνουμε δεδομένα.

Φυσικά η διατύπωση ερωτήσεων δεν είναι εύκολη υπόθεση κι αυτό εξηγεί κατά ένα μέρος το δέος των εκπαιδευτικών μπροστά στην Ευέλικτη Ζώνη. Κατά ένα άλλο η ελευθερία επιλογής του θέματος είναι επίσης μία βάσανος. Αμφότερα όντως είναι παράγοντες δισταγμών, αλλά μπορούν να αντισταθμιστούν. Αν και κατά κόρον διαδίδεται ότι στόχος της εκπαίδευσης είναι η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης κι όχι η απόκτηση γνώσεων, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η πρώτη προϋποθέτει τις δεύτερες κι ακόμη πως όσο οι γνώσεις αυξάνονται τόσο παρέχεται στη σκέψη η δυνατότητα να οξύνεται.

Πιο απλά: αν αγαπήσουμε την Ευέλικτη Ζώνη τις πρώτες φορές είναι πολύ πιθανό ότι δεν θα καταφέρουμε να αχθούμε σε ένα επιθυμητό αποτέλεσμα. Αλλά αυτό δεν έχει σημασία, διότι η απόκτηση γνώσεων, η πρωτοβουλία κι ο πειραματισμός είναι μερικά από τα ζητούμενα, που, αν και δεν τελεσφορούν, σίγουρα ανοίγουν, αδρά έστω, ένα μονοπάτι προς τη διερεύνηση της γνώσης.

Αν τελικά εργαζόμαστε στην Ευέλικτη Ζώνη, έπειτα από τη συλλογή και την επεξεργασία των δεδομένων, ακολουθεί η αξιολόγηση της μεθόδου εργασίας και της ίδιας της εργασίας μας: π.χ. η προφορική ή η γραπτή έρευνα συνετέλεσαν περισσότερο; Η οικονομία της εργασίας ήταν η πρέπουσα ή ένα κεφάλαιό της χρειαζόταν περαιτέρω εμβάθυνση;

Η πραγματική πάντως απόλαυση για τους μικρούς ερευνητές όσο και για το σύμβουλο και συνθέτη δάσκαλο έρχεται όταν το πόνημα βρίσκεται μπρος στα μάτια των αναγνωστών, συμμαθητών, μαθητών από άλλα Σχολεία ή και εξωσχολικών. Πόσο άραγε θα την τιμήσουν;

Αν οι εκτυπώσεις κοστίζουν, σήμερα η κυκλοφορία μίας εργασίας στο διαδίκτυο είναι ευκολότερη υπόθεση. Ίσως από δω και στο εξής οι εργασίες της Ευέλικτης Ζώνης θα μπορούν να δημοσιεύονται στον ιστότοπο της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του νομού Γρεβενών έτσι ώστε να είναι προσιτές όχι μόνο στην περιοχή, αλλά και παγκοσμίως.
Όμως αυτά που ειπώθηκαν ας θεωρηθούν έναυσμα για έναν διάλογο μεταξύ μας κι αυτό είναι το σπουδαιότερο.

Ανακοίνωση του Δρ Θαν. Καλλιανιώτη στην ημερίδα «η Ευέλικτη Ζώνη και η εφαρμογή της στο Δημοτικό Σχολείο» που διοργάνωσε το Γραφείο Σχολικών Συμβούλων ΠΕ ν. Γρεβενών στο 4ο -7ο ΔΣ Γρεβενών την 9.9.08