Το νόημα της 28ης Οκτωβρίου 1940

Δεξιά ο υπολοχαγός Λεωνίδας Ιωαννίδης από το Βατόλακκο, πολεμιστής του 1940

Ομιλία Δρ. Θανάση Καλλιανιώτη, Σχολικού Συμβούλου ΠΕ Γρεβενών, στο Μητροπολιτικό Ναό της πόλης των Γρεβενών την 28^η Οκτωβρίου 2010

Σεβασμιότατε, αιδεσιμότατοι, επίσημοι προσκεκλημένοι, κύριοι και κυρίες, μαθητές, αγαπητό Σώμα της Εκκλησίας,

«ο πόλεμος είναι ο πατέρας όλων» έγραψε αρχαίος φιλόσοφος εστιάζοντας στις αντιθέσεις που ενοικούν στον άνθρωπο. Αν η ρήση συναρτηθεί με τη σημερινή ημέρα, κατά την οποία εορτάζεται και η Αγία Σκέπη της Θεοτόκου, όντως αξίζει μία λιτή ανάλυση δύο εκ των όψεων του πολέμου, η εξωτερική και η εσωτερική.

Τον εξωτερικό πόλεμο μπορεί κανείς να μελετήσει μέσα από ημερολόγια ελληνικών Στρατιωτικών Μονάδων που πολέμησαν στην Αλβανία το 1940 -41, αρχειακό δηλαδή υλικό στην αξία του οποίου υποκλίνονται άπαντες– ο παρών Σεβασμιότατος τη γνωρίζει απταίστως τιμώμενος μάλιστα πρόσφατα από την Ακαδημία Αθηνών για τη χρόνια αρχειακή του έρευνα.

Ο εσωτερικός πόλεμος, ο οποίος συνάπτεται άμεσα με τον εξωτερικό, εγγίζεται μέσα από γραπτές ή προφορικές ανακοινώσεις ορθόδοξων θεολόγων, λεπτομέρεια μάλλον μηδαμινή μπροστά στην αναφερθείσα εορτή της Αγίας Σκέπης της Θεοτόκου, η οποία εικονίζεται σε αφίσες της εποχής να σκεπάζει τον Έλληνα στρατιώτη.

ιστορικό περίγραμμα

Περιττεύουν μάλλον λεπτομερείς αναφορές στο πόλεμο του 1940, καθώς τα γεγονότα είναι γνωστά σε όλους. Η Ιταλία επιτέθηκε στην Ελλάδα την 28^η Οκτωβρίου 1940 από τη μεθόριο της Ηπείρου κι ένα τμήμα Αλπινιστών της έφθασε ταχύτατα ως τη Σαμαρίνα. Παράλληλα στα σύνορα της Καστοριάς –Φλώρινας οι Ιταλοί κράτησαν ενεργητική άμυνα.

Ο Ελληνικός Στρατός αμύνθηκε σθεναρότατα στην Ήπειρο (στο Καλπάκι (Ελαία) και τον ποταμό Καλαμά), ενώ στο μέτωπο της Δυτικής Μακεδονίας όπου πολεμούσαν και οι στρατιώτες των Γρεβενών επιτέθηκε ωθώντας τους επιδρομείς συνεχώς προς τα πίσω και λαμβάνοντας από νωρίς τους πρώτους αιχμαλώτους. Όταν εξουδετερώθηκαν οι Αλπινιστές στις νότιες πλαγιές του Σμόλικα, οι Ιταλοί άρχισαν να υποχωρούν ραγδαία. Η επίθεση μεταμορφώθηκε σε άμυνα.

εξωτερικοί παράγοντες

Η επιτυχία των Ελλήνων όχι μόνον στα Γρεβενά αλλά και σε ολόκληρη τη χώρα ήταν αποτέλεσμα δύο κυρίως παραγόντων: α) της ορθής προπαρασκευής, στην οποία περιλαμβάνονταν και τα επιτελικά σχέδια απόκρουσης του αντιπάλου και β) της ψυχικής δύναμης που χρειαζόταν οι στρατιώτες κατά τις στιγμές της επίθεσης.

Στη στρατιωτική ρώμη της χώρας συνέβαλε ο λόγος του αποστράτου αξιωματικού Ιωάννη Μεταξά, άνδρα με σπάνιες στρατιωτικές αρετές ήδη από τους Βαλκανικούς Πολέμους όπου λοχαγός μόνον του Μηχανικού αποτελούσε το βασικό εγκέφαλο του Επιτελείου. Διπλασιάζοντας τις στρατιωτικές δαπάνες, ισχυροποιώντας το Πυροβολικό και τις Μεταφορές, αναδιοργανώνοντας την Επιμελητεία, χρονομετρώντας τις επιστρατεύσεις, κατασκευάζοντας άρτια σχέδια μάχης και δίνοντας βάρος σε σημαντικές λεπτομέρειες όπως η ένδυση και υπόδηση ο Ελληνικός Στρατός ήταν πανέτοιμος προς απόκρουσιν κάθε εισβολέα.

εσωτερική μεταβλητή

Αλλά αυτό ήταν το εξωτερικό μέρος του πράγματος. Ως προς το αντίστοιχο ενδότερον λαός ανέκαθεν θρησκευόμενος οι Έλληνες επικαλέστηκαν κατά τη στιγμή της σύγκρουσης τα θεία: «Ο Θεός ας βοηθήσει τον τίμιον υπέρ Πατρίδος αγώνα μας» αναφέρεται την 28^η Οκτωβρίου στην ημερήσια διαταγή της 8^ης μεραρχίας του Ελληνικού Στρατού, η οποία σήκωσε στο Καλπάκι το κύριο άχθος της ιταλικής επίθεσης, επίκληση που συναντάται όπως αναφέρθηκε και σε λαϊκές αφίσες της εποχής.

Για να φωτιστεί περισσότερο η απολύτως αναγκαία εσωτερική δύναμη σας μεταφράζω από την καθαρεύουσα τμήμα από ημερολόγιο Ελληνικής Μονάδας που πολεμούσε στο μέτωπο της Κορυτσάς:

χαρακτηριστικό της περιφρόνησης προς το θάνατο των στρατιωτών του Τάγματος τούτου είναι ότι, παρόλο που βρίσκονταν μπροστά σε οργανωμένες φωλιές πολυβόλων γεμάτες πυρομαχικά, επιτιθόταν με τη λόγχη και διαπερνούσαν με αυτή όσους αμύνονταν μέσα εκεί.

Πού ευρίσκεται η πηγή αυτής της τόλμης; Στην ορθόδοξη θεολογία σίγουρα, καθώς στο γεγονός του στιγμιαίου θανάτου αντιπαραβάλλεται η «αιωνιότητα της δίψας του ανθρώπου για ζωή χωρίς τέλος». Καθόλου δεν πρόκειται για θεωρητικό λογισμό όπως αποδεικνύει το εξέχον παράδειγμα του αρχιμανδρίτη Ιωακείμ Λιούλια από τον Κρόκο Κοζάνης, στρατιωτικού ιερέα το 1940 -41 του 53^ου Συντάγματος (Βοΐου -Γρεβενών) και ιεροκήρυκα της Ιεράς Μητροπόλεως Γρεβενών. Δηλώνοντας ο Λιούλιας ήδη από το 1937 πως «έχοµεν ανάγκην πολλών μαρτύρων και ηρώων» εκτελέστηκε από τους Γερμανούς το 1943 στη Θεσσαλονίκη λόγω της συμμετοχής του σε βρετανικό κατασκοπευτικό δίκτυο με έδρα την πόλη της Κοζάνης. Ήταν απλό: στην πορεία του προς την τελείωσιν θυσίασε τον άνθρωπο που τον ενέδυε.

επιλεγόμενα

Όντως κανείς δεν περίμενε πως η Ελλάδα έπειτα από τη Μικρασιατική Καταστροφή θα είχε την παραμικρή ελπίδα επιτυχίας εναντίον ενός επιδρομέως ευρωπαϊκού στρατού. Εξέπληξε όμως τους πάντες και δύο από τους λόγους, ο εξωτερικός και ο εσωτερικός, έχουν ήδη αναφερθεί.

Τελειώνοντας, παρόλο που το έπος του 1940 ανήκει χρονολογικά στο παρελθόν, το νόημά του εκτείνεται ως σήμερα, εποχή της παγκοσμιοποίησης με την οποία καλούμαστε να συγχρονιστούμε. Δεν την αρνούμαστε, εξ άλλου από αιώνες την επιδιώκουμε, ως οικουμενικότητα βέβαια του ανθρώπου, και χωρίς να λησμονούμε βασικά στοιχεία της ταυτότητάς μας, χάρη στα οποία ο Ελληνικός Στρατός βγήκε νικητής στον πόλεμο του 1940.

Ευχαριστώ πολύ!

ΠΗΓΕΣ

Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας, Ιστορικό Αφιέρωμα για το Έπος του 1940, http://www.geetha.mil.gr/index.asp?a_id=2829

Γοντικάκης Βασίλειος, Τι συμβολίζουν τα πορτρέτα του Φαγιούμ: πώς από την αρχαιοελληνική ανθρώπινη ευαισθησία και τέχνη φθάνουμε στη θεανθρωπία και στη λειτουργική εικόνα της Εκκλησίας, http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/basileios_gontikakhs/ti_symbolizoyn_ta_portreta_toy_fagioym.htm

Δορδανάς Στράτος, Καλλιανιώτης Θανάσης, Μιχαηλίδης Ιάκωβος (επιμ.), Η Φλώρινα στο Έπος του Σαράντα: Ιστορία των Σιδηρών Συνταγμάτων της, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2008

Καλλιανιώτης Θανάσης, «Η Ελλάδα κατά την περίοδο 1940 -1941», Εμείς οι Έλληνες, πολεμική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας, Από την Μικρασιατική Καταστροφή στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Κατοχή, τ. Β΄, Σκάι, Αθήνα 2008, 54-88

Καλλιανιώτης Θανάσης, Οι πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία (1941 -1946), Θεσσαλονίκη, 2007 (ανέκδοτη διδακτορική διατριβή στο Τμήμα Ιστορίας ΑΠΘ)

Μπουρλάς Φειδίας, Φωτογραφίες, τύπος, εικόνες από το Έπος του 1940, http://pheidias.antibaro.gr/1940/photos.htm#documents2

Πολιτιστικός Σύλλογος Κρόκου Κοζάνης, Ιωακείμ Λιούλιας, http://www.ioakeimlioulias.gr/el/ioakeim_lioulias.php