Σάββατο 4 Απριλίου 2009

ΜΝΗΜΕΣ ΠΕΤΡΑΝΩΝ: ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ


Ανακοίνωση στο Κτήριο Πολλαπλών Χρήσεων του ΔΔ Πετρανών την Κυριακή 5η Μαρτίου 2009, ώρα 11:00΄, κατά την παρουσίαση του βιβλίου του Ευσταθίου Παπαδοπούλου με τίτλο Πετρανά, ιστορικά, λαογραφικά στοιχεία, μαρτυρίες, Θεσσαλονίκη 2009

ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΠΑΦΗ
Αγαπητοί φίλοι, -ες, πατριώτες, -ισσες, αληθινά δεν ξέρω πώς να σας προσφωνήσω! Είναι εξαιρετική τιμή για μένα να ομιλώ μπροστά σας κι αυτή την τιμή μου προσέδωσε ο συγγραφέας του βιβλίου που παρουσιάζεται σήμερα, ο Στάθης ο Παπαδόπουλος –τον ευχαριστώ πολύ.

Πρώτη επαφή με τα Πετρανά είχα όταν, πριν από τρεις δεκαετίες συμμαθητής μου στο Λύκειο τα λίγα λόγια που έλεγε τα έλεγε με μία βαριά προφορά, κάπως ξεχωριστή από την αντίστοιχη των ντόπιων χωριατών όπως εμείς. Σήμερα, χάρις στο βιβλίο του Στάθη, γνωρίζουμε ότι ο παππούς του καταγόταν από το Ταστσί της Καππαδοκίας, χριστιανικό χωριό όπου μητρική γλώσσα των κατοίκων ήταν η τουρκική.

Επισκέφτηκα τα Πετρανά πριν από 15 περίπου χρόνια για συνέντευξη με το Δημήτριο Μητράγκα, τοπικό στέλεχος του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ που είχε επιστρέψει από το Εξωτερικό. Δεν θέλησε να μιλήσει. Από το βιβλίο του Στάθη μαθαίνουμε ότι μερικές οικογένειες από το γειτονικό Κρόκο ήρθαν προς εγκατάστασιν στα Πετρανά.

Έπειτα ακολούθησαν ολιγόωρες επισκέψεις το 1995, 1996 και 2004, όλες για λήψη προφορικών συνεντεύξεων σχετικά με την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου. Παράλληλα ερευνούσα κάθε γραπτή περί του χωρίου πηγή εντός κι εκτός της χώρας. Αλλά η σοδειά ήταν λειψή: μερικές καταγραφές του χωριού ως αεροδρόμιο, άλλες για μία παράνομη κεραία, μερικές για τον ιππικό όμιλο.

Τότε γνωριστήκαμε με το Στάθη, που προσπαθούσε να κρατήσει ουδέτερη στάση σε όσα ανταμείβονταν μεταξύ ημών και των πληροφορητών μας. Είχε δίκιο, διότι τα Πετρανά υπήρξαν, χωρίς να το επιλέξει κανείς κάτοικός του, πεδίο σκληρότατης μάχης μεταξύ ανταρτών του ΕΛΑΣ και αντικομουνιστών οπλιτών το Νοέμβριο του 1944.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Όχι πολλές ημέρες πριν στη μέχρι τώρα γνώση μου περί των Πετρανών προστέθηκε το βιβλίο του Στάθη, που ευγενώς μου το παραχώρησε στο ζαχαροπλαστείο της Κοζάνης Καζάν Ντιπί. Άρεσε πολύ: μικρό σε μέγεθος, μεγάλη γραμματοσειρά, χαρτί που χαίρεσαι να το πιάνεις. Λόγος που ρέει. Η μεγάλη έκπληξη ήταν ότι δεν εκδόθηκε από συνήθεις κρατικούς πόρους, αλλά από κατοίκους του χωριού, που διαπρέπουν στο ελεύθερο εμπόριο και την ιδιωτική εργασία, πράγμα παράξενο για ιστορικό βιβλίο όπως είναι το προκείμενο! Ήταν εξ αρχής επιλογή του συγγραφέα ή ύστερη;

Η δεύτερη έκπληξη έγκειται στο περιεχόμενο. Αν εξαιρεθούν μερικές χειρόγραφες σελίδες που εμβολίστηκαν και κείμενα για την σύγχρονη ιστορία του χωριού, κατά πλειονότητα κυριαρχούν οι προφορικές συνεντεύξεις. Αν το διάβασμα κουράζει, η καταγραφή ζωντανών μαρτυριών είναι πολύ πιο κοπιαστική, διότι το μεν πρώτο το σταματάς όποτε θέλεις, ενώ στη δεύτερη πρέπει να είσαι παρών, να ακούς, να συμμετέχεις προσέχοντας τι λες, να θυμάσαι.

Τέτοιες τοπικές έρευνες σαν του Στάθη είναι πολύ σημαντικές, διότι παρέχουν ακριβή στοιχεία. Δύο απλά παραδείγματα: δάσκαλος του χωριού σε εργασία του το 1969 ανέφερε ότι στα Πετρανά η μητρική γλώσσα των Προσφύγων ήταν η τουρκική, ενώ των Σαμαριναίων η βλάχικη.[1] Επιθεωρητής δασκάλων έγραψε επίσης σε έκθεσή του το 1950 αναφερόμενος στο ίδιο χωριό: «Πετρανά. Τουρκόφωνοι, αδιάφοροι».[2] Και οι δύο δάσκαλοι έκαναν λάθος, αφού όπως αποδεικνύεται από το βιβλίο του Στάθη στα Πετρανά ομιλούνταν επίσης και τα ελληνικά: η διάλεκτος της Καππαδοκίας και τα ιδιώματα της Θράκης και της Μικράς Ασίας.

Τέτοια μικρά λάθη, όταν δεν διορθώνονται ή ο ερευνητής δεν τα προσέχει, είναι υπαίτια μεγάλων εσφαλμένων συμπερασμάτων: π.χ. ορισμένοι ιστορικοί θεωρούν πως οι αντικομουνιστές οπλίτες που πήραν όπλα εναντίων των ανταρτών του ΕΛΑΣ επί Κατοχής ήταν όλοι Τουρκόφωνοι! Φυσικά πρόκειται για λάθος, γιατί όσον αφορά στα Πετρανά λ.χ. (φαίνεται στο βιβλίο του Στάθη), αντικομουνιστικά όπλα έλαβαν για ένα διάστημα και οι ελληνόφωνοι Καππαδόκες!

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ
Κάθε αναγνώστης διαβάζει με το δικό του τρόπο και ρυθμό. Προσωπικά πρώτο έρχεται το βιαστικό ξεφύλλισμα του βιβλίου να διαπιστωθεί αν έχει εικόνες. Έπειτα αναζητιέται η ύπαρξη ευρετηρίου και περιεχομένων. Μετά διαβάζονται τυχαίες σελίδες. Το βιβλίο κλείνει σε λίγα λεπτά.

Τη δεύτερη φορά αρχίζει η προσεκτική ανάγνωση και το κράτημα σημειώσεων επάνω στο κείμενο ή τα πλάγια της σελίδας. Κατά το στάδιο αυτό μελετούνται οι φωτογραφίες και τα έγγραφα.

Στο τρίτο στάδιο διαβάζονται πάλι όσα έχουν υπογραμμιστεί και το βιβλίο παίρνει τη θέση του στη βιβλιοθήκη. Δεν παύει όμως να κατεβαίνει και να διαβάζεται πάλι ολικώς ή τμηματικώς είτε για επανερχομό των ενθυμήσεων είτε στα πλαίσια εκπόνησης κάποιας σχετικής εργασίας.

Μία ιδιαιτερότητα του βιβλίου του Στάθη είναι ότι περιέχει αρκετές λέξεις στην τουρκική, οι οποίες σχεδόν όλες ερμηνεύονται, εκτός από ορισμένα τραγούδια. Φαντάζομαι ότι θα είναι εξαιρετικά δύσκολο, ακόμα και για ένα γνώστη της τουρκικής να τα μεταφράσει, αφού είναι διατυπωμένα σε παλαιά διάλεκτο της Καππαδοκίας κι όχι στη σημερινή νόρμα της Άγκυρας. Ίσως στο μέλλον σε μία δεύτερη έκδοση θα υπάρξει ελεύθερη μετάφρασή τους.

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ
Ένα από τα κίνητρα εγγραφής του βιβλίου, εκτός από τη φιλομάθεια, είναι προφανώς η νοσταλγία, την οποία ανέπτυξαν στο συγγραφέα οι μνήμες των γονέων του και των υπόλοιπων χωριανών. Αν οι Σαμαριναίοι και οι Κροκιώτες κατοίκησαν στα Πετρανά εθελοντικά, δεν συνέβη το ίδιο και με τους Πρόσφυγες, κι ούτε οι τελευταίοι είχαν τη δυνατότητα να επιστρέψουν πίσω. Γι αυτό η μνήμη των χαμένων για πάντα πατρίδων πέρασε έντονη στην επομένη γενιά.

Είναι βέβαιο ότι χάριν της επίδρασης της μνήμης θα διαβαστεί από ένα μέρος των αναγνωστών το βιβλίο του Στάθη. Άλλοι όμως όπως οι φιλίστορες, οι ερευνητές ή οι περί των ανθρωπιστικών επιστήμονες, θα το μελετήσουν για να αντλήσουν διάφορα στοιχεία, προσέχοντας τις φωτογραφίες, τα έγγραφα και περισσότερο τα κείμενά του.
Τους ζηλωτές ιστορικούς ενδιαφέρει ολόκληρο το βιβλίο. Ορισμένοι αναγνώστες όμως θα συγκινηθούν με λεπτομέρειές του, εκ των οποίων ίσως μερικές είναι:

· η λήψη πετρούλας και χώματος από το χωριό Ταστσί από το συγγραφέα,

· η φωτογραφία της επόμενης σελίδας όπου εικονίζονται άνδρες του ιδίου χωριού με παραδοσιακές στολές, το ίδιο και η αντίστοιχη των Βλάχων στη Σαμαρίνα,

· η ύπαρξη καμηλών στο Ταστσί,

· το «τσοχ σενελερέ» που έλεγαν την Πρωτοχρονιά και το «εν Ιορδάνη» των Φώτων στα ελληνικά,

· η ενθύμηση για τις εκτελέσεις των αιχμαλώτων αντικομουνιστών το Νοέμβριο του 1944: «ενώ λέγανε [οι αντάρτες] ότι δεν είχανε σκοπό να σκοτώσουν κόσμο», «αποφάσισαν να μην αφήσουν [ζωντανό] κανένα»,

· και τέλος τα πιθάρια στη θέση Χαϊρ τα οποία γέμιζαν νερό οι Οθωμανοί κάτοικοι των Πετρανών για να πίνουν οι διαβάτες!

Ευχόμαστε καλό ταξίδι στο βιβλίο του Στάθη!

Ευχαριστώ πολύ!

[1] Παπαδόπουλος Ευστάθιος, Πετρανά: ιστορικά, λαογραφικά στοιχεία, μαρτυρίες, Θεσσαλονίκη 2009, σ. 142

[2] Αρχείο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης ν. Κοζάνης, Γενική Έκθεσις, Γ΄ Εκπαιδευτική Περιφέρεια Κοζάνης, σχολ. έτος 1949 -1950, Χρ. Κούρος, Κοζάνη 31.8.50, σ. 36

Δεν υπάρχουν σχόλια: